ઈદ : ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ

ઈદ


દરેક સંપ્રદાયમાં ખુશી માટેના ધાર્મિક પ્રસંગો છે. હઝરત મહંમદ પય્ગ્મ્બેરએ પણ ફર્માંવિયું છે,
" દરેક કોમ માટે તહેવારોનો એક દિવસ મુકરર કરવામાં આવ્યો છે "
તહેવારના એ દિવસ પાછળનો ઉદેશ માનવી-માનવી વચ્ચેના મતભેદો , મનદુખોને પુનઃ પ્રેમથી ભીંજવી સમાજમાં ખુશી પ્રસરાવવાનો છે. બેસતું વર્ષ , ક્રિસમસ , હેપ્પી ન્યુયર , સંવત્સરી કે ઈદમાં આપવામાં આવતી શુભેચ્છાઓ નુતન વર્ષાભિનંદન , હેપ ન્યુયરે ,મિચ્છામી દુકડમ કે ઈદ પણ સામાજિક સંબંધોને પુનઃ સુગઠિત કરી સમાજમાં શુભકામનો પ્રસરાવવાનું સૂચવે છે. અને એટલે જ તમામ પ્રસંગો માત્ર વ્યક્તિગત નહીં , પણ સામાજિક ખુશી છે.

ઈદ એટલે પુનઃ પાછી ફરતી ખુશી . ઈદ મુબારક એટલે પુનઃ પ્રાપ્ત થયેલ ખુશી અંગે શુભેચ્છા . ઇદના પ્રસંગે દરેક મુસ્લિમને ત્યાં સવારે ખીર બને છે.ખીર એ પવિત્ર ભોજન છે. દૂધ,ખાંડ,સેવ અને સૂકો મેવો નાખી બનાવવમાં આવતી આ વાનગી જીવનમાં પુનઃ મીઠાસ પ્રસરાવવાનો સંદેશો આપે છે. ઈદની નમાઝ સમાનતાના સંદેશ સમી છે. નમાઝ બાદ મુસાફો (હસ્તધૂનન)કે ભેટીને એક બીજાને વીતેલા વર્ષમાં વ્યાપેલ કડવાશને ભૂલી જઈ, મન સ્વચ્છા કરી પુનઃ મહોબ્બત અને લાગણીના સંબંધોનો આરંભ કરવામાં આવે છે.

કોઈ પણ માનવી મન , ર્હદય સ્વચ્છ કરી મુસ્લિમ બિરાદરોને ઈદ મુબારક કહેવા અને ખીરની મીઠાસને માણવા તેમના દ્વાર પર આવે છે, ત્યારે મુસ્લિમ બિરાદર પણ તેમને હોંશથી ગળે લગાડી ઈદ મુબારકની આપ લે દ્વારા ર્હદય શુદ્ધ કરે છે. કારણકે ઇસ્લામમાં પ્રાયશ્ચિતની યાચના ઇદની ઉજવણીમાં સોનામાં સુગંધ સમાન છે.

હઝરત કાબા બિન માલિકએ પોતાની ભૂલોની ખુદા પાસે રડીને , કરગરીને ક્ષમા માંગી અને ખુદાએ તેમની તમામ ભૂલો માફ કરી દીધી . ત્યારે સૌ તેમને મુબારકબાદી આપવા પહોંચ ગયા. સૌથી છેલ્લે મહંમદ સાહેબે તેમને મુબારકબાદી આપતા કહ્યું ,

“કાબા, તમારી જિંદગીનો આ ઈદ સમો દિવસ છે. આ ખુશીમાં મને પણ સામેલ કરો . અને મારી મુબારકબાદી સ્વીકારો "

આવી પ્રાયશ્ચિતની ક્રિયાઓ જ ઈદને સામાજિક ઉત્સવ બનાવે છે. એટલે જ ઈદ એ આપણા સંબંધો પર ચડી ગયેલી ધૂળ ખંખેરવાનું પર્વ છે.

અંગ્રેજીમાં કહેવત છે " We are Master of our unspoken words "
આપણે આપણા ન બોલેલા શબ્દોના માલિક છીએ . જે શબ્દો , કૃત્યો આપણી માંલીકીમાંથી સરી પડ્યા છે અને જે અન્યના મનની વ્યથા બની ગયા છે તે વ્યથા દૂર કરી પ્રેમનું પુનઃ સ્થાપન કરવાનો દિવસ એટલે ઈદ . એકવાર હઝરત મહંમદ પય્ગ્મ્બેર (સ.અ.વ.)ને કોઈકે પૂછ્યું ,

"ઇદના દિવસે શું જરૂરી છે ?"

મહંમદ સાહેબે ફરમાવ્યું ,

"ઈદના દિવસે ખુલ્લા દિલથી ખુશીનો એજ્હાર (અભિવ્યક્તિ)કરો . મનની કડવાશથી મુક્ત થાવ ખાઓ-પીઓ અને ખુશીની આપલે કરો . ખુશીને માણો અને ખુદાની યાદ કરતા રહો”
.
ઈદના એક પ્રસંગે કોઈક હબશી બાઝીગર તેનો ખેલ ખુલ્લા મેદાનમાં બતાવી રહ્યો હતો.મોટેભાગે મહંમદ સાહેબ ક્યારેય આવા ખેલો જોતા નહીં . પણ એ દિવસે આપ ખુદ રસ્તા પર ઉભા રહ્યા અને ખેલ જોવા લાગ્યા .અને હઝરત આઈશા (રદ)ને પણ પડદાની આડમાંથી એ ખેલ જોવા દીધો .

ટૂંકમાં, ઈદ એટલે સ્વચ્છ , નિર્મળ ખુશી. ચાલો આપણે પણ આવી નિર્મળ ખુશીને માત્ર વ્યક્તિગત ન બનાવતા , સામુહિક કે સામાજિક બનાવીએ . હિંદુ-મુસ્લિમ સૌને ખીરની મીઠાસને માણવા નીમન્ત્રીએ. અને આ દ્વારા સમાજને મહોબ્બત ,પ્રેમનો સંદેશ પાઠવીએ ,એ જ દુઆ - આમીન .
.

Muhnmad Begdo: A king of Gujarat

સૂફીયુગનો અદલ ઇન્સાફ

ડો. મહેબૂબ દેસાઈ


રમજાન માસના વીસમા રોઝે( હિજરી સન ૮૪૯, ઈ.સ.૧૪૪૬ )જન્મેલ અને રમજાન માસના બીજા રોઝે
( હિજરી સન ૯૧૭ ,ઈ .સ. ૧૫૧૧)અસર (સાંજ)ની નમાઝ બાદ ૭૦ વર્ષ અને અગીયાર માસની વયે અવસાન પામેલ મુહમદ બેગડાના શાસનને સૂફી યુગ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. ગુજરાત પર પંચાવન વર્ષ ,એક માસ અને બે દિવસ શાશન કરનાર મુહમદ બેગડાના સગા માસા સૂફીસંત શાહેઆલમ સાહેબ હતા. જયારે મહમૂદ બેગડાના શાસનકાળમાં જાણીતા સૂફીસંતોની ભરમાર હતી. શેખ સિરાજુદ્દીન અઝીઝુલ્લાહ , પીર સૈયદ ઇમામુદ્દીન અને હઝરત સૈયદ મુહમદ જોનપુરી જેવા સૂફી સંતોનો પ્રભાવ મુહમદ બેગડાના શાસન અને જીવન પર સ્પષ્ઠ દેખાતો હતો.. અને એટલે જ મુહમદ બેગડાની અંતિમ ઈચ્છા મુજબ તેને સૂફી સંત અહમદ ખતું ગંજ બક્ષના મકબરા સામે સરખેજમાં દફનાવવામાં આવેલ છે.

મહમદ બેગડાને ચાર રાણીઓ હતી. એ ચારેને એક એક પુત્ર હતો .પ્રથમ રાણી રૂપ મંજરી , જેની કબર માણેકચોક (અમદાવાદ)માં છે. તેને મુહમદ નામક પુત્ર હતો . બીજી રાણી શેહપરી (સીપરી). જેના પુત્રનું નામ આબાખાન હતું. ત્રીજી રાણી હીરાબાઈ ના પુત્રનું નામ હતું ખલીલખાન (મુઝફ્ફરખાન) .અને ચોથી રાણીના પુત્રનું નામ હતું અહેમદશાહ. આ ચારે રાણીઓમાં શેહ્પરી અત્યંત ખુબસુરત અને પ્રભાવશાળી હતી. તેનો પુત્ર આબાખાન રંગીન મિજાજનો માલિક હતો.. એક દિવસ આબાખાનની સવારી ખાડિયા વિસ્તારમાંથી પસાર થઈ રહી હતી.. પ્રજા એ સવારીને નિહાળવા રસ્તાની બંને બાજુ ઉભી હતી. . રસ્તા પરના એક મકાનના કઠેરામાં એક અત્યંત ખુબસુરત કન્યા પણ શાહજાદાની સવારીને નિહાળી રહી હતી. . આબાખાનની નજર એ કન્યા પર પડી અને આબાખાન પોતાના રંગીન મિજાજને રોકી ન શક્યો. આબાખાને તે કન્યાને પ્રેમ ભર્યો ઈશારો કર્યો. પ્રજા આબાખાનના આ અપકૃત્યને જોઈ ગુસ્સે ભરાણી અને આબાખાન અને તેના રસાલા પર તૂટીપડી. શાહ્જદાના કિમંતી વસ્રતોના લીરેલીરા ઉડી ગયા . તેના સીપાયો ભાગી ગયા.

આ ઘટનાની જાણ મુહમદ બેગડાને થઈ. તેણે રાણી શેહ્પરી (સીપરી) અને પુત્ર આબાખાનને ખુલ્લા દરબારમાં બોલાવ્યા. અને ઘટનાની સત્યતા તપાસી . પ્રજાના નિવેદન સાંભળ્યા. અને પછી ઇન્સાફ કરતા કહ્યું ,

" આ સામે પડેલ ઈશ્ખોલ (પ્યાલો) ઉપાડો. તેમાં ઝેરની પડીકી નાખો. તેને પાણી ,ઓહ ભુલીયો આ તો શાહજાદો છે , તેને પાણીમાં ઝેર ન અપાય . તેને શરબત-એ-ગુલાબમાં ઝેર ઘોળીને આપો."
રાણી શેહ્પરી (સીપરી) આ સાંભળી ધ્રુજી ગઈ. મુહમદ બેગડાને તેણે આક્રંદ સાથે વિનંતી કરી,

" જહાંપના, શાહજાદો આબાખાન આપનો પુત્ર છે. આ તેની પહેલી ખતા છે. તેને આવી કડી સજા ન કરો.”
મુહમદ બેગડો પોતાની પ્રિય રાણીની વ્યથા જોઈ રહ્યો. તેના ચહેરા પર તેની બિલકુલ અસર ન હતી. પોતાના ઇન્સાફને વળગી રહેતા તે બોલ્યો ,

"આ તમારો પુત્ર છે અને જેને તેણે બીભ્સ્ય ઈશારો કર્યો હતો એ મારી પ્રજાપુત્રી છે. મારી પ્રજાની ઇઝ્ઝત આબરુની હિફાઝત કરવાની મારી પ્રથમ ફર્ઝ છે. પ્રજાના રક્ષકો જ પ્રજાના ભક્ષકો બનશે તો સૂફીસંતોની આ ધરા ધ્રુજી ઉઠશે."
રાણી શાહ્પારી (સીપરી)એ પોતાની વિનંતી ચાલુ રાખતા કહ્યું ,

"પણ, જહાંપના આટલી નાની બાબતની આટલી મોટી સજા ? "
આ સાંભળી મુહમદ બેગડો બોલી ઉઠ્યો ,
" આપની વાત સાચી છે. પણ મારો ઇન્સાફ આપના શાહજાદાની જિંદગી બરબાદ કરી નાખશે.
તેના હાથ પગ કાપી નાખવાનો મારો હુકમ તેને આખી જિંદગી રીબાવશે. અને એક માં તરીકે આપ એ જોઈ નહિ શકો. માટે ઝેર દ્વારા મુક્તિ એ જ એના માટે ઉત્તમ સજા છે."

અને રાણી શેહ્પરીએ પોતાના એકના એક પુત્રને શરબત-એ-ગુલાબમાં ઝેર ઘોળીને આપ્યું. આખો દરબાર મુહમદ બેગડાના ઇન્સાફને ચકિત નજરે જોઈ રહ્યો. થોડી જ પળોમાં શાહજાદા આબાખાનના શરીરમાં ઝેર પ્રસરી ગયું. અને એક સુલતાન બાપની ફર્ઝ ભૂલી પોતાના અદલ ઇન્સાફને ભીની આંખે તાકી રહ્યો.

આજે પણ આસ્ટોડિયા દરવાજા બહાર આવેલી શેહ્પરી (સીપરી)ની મસ્જિતમાં રાણી સીપરીની કબર
પાસે જ શાહજાદા આબાખાનની કબર મુહમદ બેગડાના ઇન્સાફની સાક્ષી પુરતી હયાત છે.

Letter to Shri Prakashbhai Shah for Shri Jasvantsinh Book

•શ્રી પ્રકાશભાઈ શાહ ગુજરાતના જાણીતા ચિંતક , લેખક અને “નિરીક્ષક” જેવા બૌદ્ધિક સામયિકના તંત્રી છે. બીજેપીના પૂર્વ નેતા શ્રી જસવંતસિંહના પુસ્તકને ગુજરાત સરકારે પ્રતિબંધિત કરેલ છે.તેની સામે હાઇકોર્ટમાં પ્રકાશભાઈએ અપીલ કરી છે. તે સંદર્ભે આ પત્ર તેમને પાઠવેલ છે.

;;;;;;;;;;;;;;;;;;


પ્રિય પ્રકાશભાઈ ,


આજના અખબારમાં સમાચાર વાંચી જાણવા મળ્યું કે શ્રી જસવંતસિંહના પુસ્તક અંગે આપે હાઈકોર્ટમાં તેના પરનો પ્રતિબંધ દૂર કરવા દાદ માંગી છે. એ બાબત તારીફ-એ -કાબિલ તો છે જ . પણ થોડી વિચારણા પણ માંગી લે છે.


૧. ભારતના આઝાદીના સંગ્રામમાં સરદાર પટેલની ભૂમિકા અત્યંત આદર પાત્ર રહી છે. બારડોલી સત્યાગ્રહ થી આરંભીને દેશી રાજ્યોના વિલીનીકરણ સુધીની તેમની દેશસેવા , તેમના રાષ્ટ્રીય વ્યક્તિત્વને સાકાર કરે છે. એવા રાષ્ટ્રવાદી નેતાના વ્યક્તિત્વ ઉપર કાદવ ઉછાળવાની ક્રિયા રાષ્ટ્રવાદી તો ન જ કહેવાય. અને આવું કોઈ પુસ્તક પ્રજામાં એવા કુવિચારને પ્રસરાવે તે તો કોઈ પણ ભારતીય કેવી રીતે સાંખી લે ? ગુજરાત સરકારના નર્ણય પાછળનો આવો જ હેતુ હશે તેમ માનું છું.

૨. ભારતના ભાગલામાં સરદાર પટેલની ભૂમિકા ઈતિહાસના પાનાઓ પર વિસ્તૃત રીતે આલેખયલી છે. હિંદુ-મુસ્લિમ સુરક્ષા માટે તેમની સક્રિયતા જાણીતી છે. ભાગલાને ટાળવાના તેમના પ્રયાસો નોધપાત્ર હતા, તે બાબત પણ નકારી શકાય તેમ નથી.

૩. બીજા પક્ષે , મુહમદ અલી ઝીણાના વ્યક્તિત્વથી ભારતનો ઈતિહાસ અને ભારતની પ્રજા સુપરિચિત છે. શ્રી જસવંતસિંહ તેમના પુસ્તકમાં તેની ગમે તેટલી તારીફ કરે ઝીણાના વ્યક્તિત્વને જરા
પણ બદલી શકવાના નથી. ભારતના ભાગલા પાછળનો તેમનો એક દેશના વડા થવાનો ઉદેશ સોં જાણે છે. તેમની એ જીજીવિષા ગાંધી, નેહરુ અને સરદાર પટેલ સાથેની ચર્ચામાં વારંવાર વ્યક્ત થઈ છે. અને ત્યારે ભાગલા અટકાવાવ ગાંધીજીએ ઝીણાને વડાપ્રધાન બનાવવા જેવું વિષપાન કર્યું હોવાના આધારો પણ ઇતિહાસમાં મળે છે.

૪. આવા વ્યક્તિવને ઉજળા બનાવાવની કે રાષ્ટ્રવાદી ચિતરવાની ક્રિયા રાષ્ટ્રીય દ્રોહ છે. અને એવા સાહિત્યને સમાજમાં પ્રસરાવી દેશના રાષ્ટ્રીય ઈતિહાસને ગેર માર્ગે દોરવામાં કોઈ રાજ્ય સહાય ભૂત ન થાય એ મારી દ્રષ્ટીએ યોગ્ય છે.

૫. આવતી કાલે આવા પુસ્તકો જ ઈતિહાસ સંશોધનના આધારો બનશે. અને ત્યારે ઈતિહાસને વિકૃત ચીતરવાનો દોષ આપણે નવ ઈતિહાસકારોના માથા પર ફોડીશું. પણ એ વખતે આવા પુસ્તકોને સમાજમાં પ્રસરાવનાર પરિબળો સામે કોઈ આંગળી નહિ ચીંધે.

આશા છે આપ જેવા જ્ઞાની ગુજરાત પુરુષ મારા જેવા અધ્યાપકની વાતને રાજકારણના ત્રાજવે નહિ તોલે અને તેની પાછળની એક શિક્ષકની ભાવનાને પામશ એજ અભ્યર્થના સાથે .

આપનો

મહેબૂબ દેસાઈ

Umar Khaiyyam : Prof. Mehboob Desai

મહાન સૂફી ઉમર ખૈયામ



મહાન સૂફી ઉમર ખૈયામને હકીમ અબુ અલી સીનાનું પુસ્તક " શીફા " અત્યંત પ્રિય હતું. "વહદત " (એકત્વ) અને "કસરત" ( બહુત્વ )ના પ્રકરણોનું તેઓ વારંવાર અધ્યન કરતા. તે દિવસે પણ પુસ્તકનું વાંચન કરતા હતા , ત્યારે ઈબાદતનો સમય થયો. પુસ્તકના છેલ્લા બે પાના વચ્ચે દાંત ખોતરવાની સળી મૂકી તેઓ નમાઝ અદા કરવા બેઠા. એ ઈબાદત તેમની ઝીન્દગીની છેલ્લી ઈબાદત બની રહી. ઈબાદત સમયે તેમની છેલ્લી દુઆ (પ્રાર્થના) હતી ,

" હે ખુદા, મારી શક્તિ મુજબ મેં તને ઓળખવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. એમાં કોઈ ક્ષતિ રહી ગઈ હોઈ તો મને ક્ષમા કરજે . કારણ કે જેટલું જ્ઞાન મેં તારા વિશે મેળવ્યું છે, તે તો તારા સુધી પહોંચવાનું સાધન માત્ર છે."

અને નીશાપુર (પર્શિયા - ઈરાન)ના તેમના નિવાસમાં હિજરી સંવત ૫૭૧ (ઈ .સ. ૧૧૨૩)માં ઉમર ખૈયામનું અવસાન થયું .
હિજરી સંવત ૪૦૮ (ઈ.સ . ૧૦૪૮)માં નિશાપુર નજીકના એક ગામમાં જન્મેલા ઉમર ખૈયામનું મૂળ નામ ગયાસુદ્દીન અબુલ ફતેહ ખૈયામ હતું. તેમના પિતા ઈબ્રાહીમ તંબુ બનાવવાનો વ્યસાય કરતા હતા . અરબીમાં તંબુને ખયમાં કહે છે. અને તંબુ બનાવનારને ખૈયામ કહે છે. આમ વંશપરંપરાગત વ્યવસાયને તેમની અટક ખૈયામ પડી હતી .એ સમયે ખૂરાશાનનું નીશપુર ગામ સાહિત્ય અને વિદ્યાનું મોટું ધામ હતું . ખ્વાજા મોફિક ત્યાંના વિદ્વાન અધ્યાપક હતા. તેમના મદ્રેશામાં યુવા ઉમરે હદીસ, વિજ્ઞાન , ખગોળશાસ્ત્ર , ઈતિહાસ , તર્કશાસ્ત્ર , નજૂમી (જ્યોતિષશસ્ત્ર)નું ઉચ્ચ શિક્ષણ લીધું. યુવા અવસ્થાથી જ ઉમર ખૈયામને એકાંતમાં વાંચન , મનનમાં લીન રહેતા.
ઇસ્લામના ઈસમાઈલી સંપ્રદાયના અનુયાયી ઉમર ખૈયામ ઉમર ખૈયામ તીવ્ર યાદશક્તિના માલિક હતા. એક વખત પુસ્તકનું વાંચન કરી લીધા પછી તેમને પુસ્તક પૃષ્ઠ નંબર અને તેની વિગતો સાથે યાદ રહી જતું .ઇસ્લામના ઊંડા અભ્યાસુ અને સૂફી વિચારધારાના મોટા કદના વિદ્વાન ઉમર ખૈયામ પુનર જન્મમાં માનતા હતા.

નીશાપુર(પર્શિયા - ઈરાન)ના એક જુના મદ્રેસાનું સમારકામ ચાલતું હતું. એ સમયે ગધેડાઓ પર માટી અને ઇંટો લઇ જવામાં આવતી . એક ગધેડો મદ્રેશાના દરવાજા પાસે જ અટકી ગયો . કોઈ હિસાબે અંદર જાય જ નહિ. તેના માલિકે બહુ ડફના માર્યા. છતાં ગધેડો હલ્યો નહિ . ઉમર ખૈયામ તેમના શિષ્યો સાથે આ ઘટના નિહાળી રહ્યા હતા .અંતે તેઓ ગધેડા પાસે ગયા અને તેના કાનમાં કંઇક કહ્યું. અને અત્યાર સુધી હઠીલો બની ઉભેલો ગધેડો કાનમાં રૂબાઈ પડતાં જ ચાલવા માંડ્યો .ગધેડાના માલિક અને શિષ્યો ને આ જોઈ નવાઈ લાગી . શિષ્યોએ ઉમર ખૈયામને તેનું રહસ્ય પૂછયું. ઉમર ખૈયામે શિષ્યોને સમજાવતા કહ્યું ,

" આ ગધેડો પૂર્વ જન્મમાં જ્ઞાની (આલીમ) હતો. આ જન્મમાં તેને મળેલ અવતારથી મદ્રેશામાં પ્રવેશતા
શરમાતો હતો.. એટલે મેં તેના કાનમાં એક રૂબાઈ પઢી. જેનો અર્થ હતો , ઓ છળકપટ રહિત ત્યાગી,
તું આ નાશવંત જગતમાંથી કુચ કરીને ફરીવાર ગધેડા રૂપે જન્મ્યો છે. તારી વિધ્વ્તાની દાઢી હવે તારી
પૂંછડી બની ગઈ છે. તારા નખો હવે પગની ખરીઓ બની ગયા છે. એટલે શરમાયા વગર મદ્રેસામાં
પ્રવેશ . આ તો તારી જ કર્મભૂમિ છે."

ઉમર ખૈયામ પૂર્વ જન્મમાં વિશ્વાસ કરતા હતા. દરેક જન્મમાં ખુદા-ઈશ્વરે સોંપેલું કાર્ય બાઈજ્જત અને નિષ્ઠાથી કરવાની હિદાયત ઉમર ખૈયામની આ કથાનો અર્ક છે.
ઉમર ખૈયામની આવી ફિલસુફી અને તત્વજ્ઞાનથી છલોછલ રુબાઈઓ ઈશ્કે હકીકીની જણસો છે. કેટલાક લોકોએ ઉમર ખૈયામના આવા વિચારોનો વિરોધ પણ કર્યો હતો. પણ ઉમર ખૈયામએ કયારેય તેની પરવા કરી ન હતી.


ઉમર ખૈયામના સાહિત્યનો ઊંડો અભ્યાસ કરનાર અને તેને આમ સમાજ સુધી પહોચાડનાર કીટ્સ જીરાલ્દ લખે છે,

" નાસર ખુશરુની દોસ્તી થયા પછી જ ઉમર ખૈયામ ધીમે ધીમે ઉંચ્ચ મકામ પર પહોચીયો હતો.
તે હંમેશ હયાત છે. તે પોતાની કિતાબમાં લખી ગયો છે કે હું હંમેશા જીવતો છું અને રહીશ. "

Amir Khushro : Prof. Mehboob Desai

અમીર ખુશરો

ડો. મહેબૂબ દેસાઈ



સૂફી વિચારધારાને સૂફીસંતો એ આમલ (આચરણ) દ્વારા સાકાર કરી છે. જયારે કેટલાક ચિંતકોએ સૂફી વિચારને તેમની કલમ દ્વારા લોકભોગ્ય બનાવી હતી. એવા ચિંતકોમાં અમીર ખુસરો અગ્ર હતા. સૂફી વિચારના ચિશ્તી પરંપરાના જાણીતા સંત મુહંમદ નીઝામુદ્દીન ઓલિયાના શિષ્ય અમીર ખુસરોનો જન્મ ઈ.સ. ૧૨૫૩મા પતિયાલા (હાલ ઉત્તેર પ્રદેશ)માં થયો હતો. તેમનું મૂળ નામ અબુલ હસન હતું. દિલ્હીના બાદશાહ ઈલ્તુત્માસના તુર્કી અધિકારીના પુત્ર અમીર ખુસરો ઈ.સ. ૧૨૭૨ સુધી બાદશાહની સેવામાં રહ્યા.

ફારસીના જ્ઞાતા , ઉત્તમ શાયર અને ઇતિહાસકાર અમીર ખુસરોના જીવનમાં નીઝામુદ્દીન ઓલિયાનો પ્રવેશ અનાયાસે થયો હતો. તેમના વિચારોથી પ્રભાવિત થઈ તેઓ તેમના શિષ્ય બની ગયા.પાંચ હજાર દોહા અને શાયરીના પાંચ પુસ્તકો લખનાર અમીર ખુસરોની રચનાઓમાં સૂફી વિચારોનો અર્ક માણવા મળે છે.


તેમના ગુરુ નીઝામુદ્દીન ઓલિયાના અવસાનના સમાચાર તેમને ઘણાં મોડા મળ્યા. સમાચાર મળતાંજ અમીર ખુસરો તેમની દરગાહ પર પહોચી ગયા.ચોધાર આંસુએ રડ્યા. અને ત્યારે તેમનામાનો કવિ બોલી ઉઠયા,


“ખુસરો રૈન સોહાગ કી
જાગી પી કે સંગ
તન મોરો મન પિઉ કો
દાઉ ભયે એક સંગ

ગોરી સોવે સેજ પર
મુખ પર ડારે કેસ
ચલ ખુસરો ઘર અપને
રૈન ભઈ ચહું દેસ

શ્યામ સેત ગોરી લિયે
જનમત ભઈ અનિત
એક પલ મેં ફિર જાતે
જોગી કાકે મીત .

.
અને આ દોહા સાથેજ ખુસરો ગુરુની મઝાર પાસે બેભાન થઈ ગયા.
ખુસરોએ તેમની આ રચનોમાં ખુદા-ઈશ્વરને પ્રિયતમ કે દુલ્હન તરીકે આલેખ્યા છે. તેમની રચનાઓમાં પ્રિયતમ સાથેની મહોબ્બત એ ખુદા સાથેનો લગાવ વ્યક્ત કરે છે. તો વળી ક્યારેક ખુસરો માનવ દેહને દુલ્હન સ્વરૂપે પણ જુવે છે.

" બહુત રહી બાબુલ ઘર દુલ્હનિયા
ચલ તેરે પી ને બુલાઈ
બહુત ખેલ ખેલી સખીયાનસે
અંત કરી લારકાઈ


ન્હાય ધોય કે વસ્તર પહિરે
સબ હી સિંગાર બનાઈ
વિદા કરન કો કુટુંબ સબ આયે
સીગરે લોગ લુગાઈ


બેઠ્ત મહિન કપરે પહનાયે
કેસર તિલક લગાયી
ખુસરો ચલી સસુરારી સજની
સંગ નહીં કોઈ જાઈ "

બાબુલ અર્થાત પિતાના ઘરને ખુંસરોએ અહિયાં ઈહલોક તરીકે વર્ણવેલ છે. મનુષ્ય શરીરને દુલ્હન તરીકે ઓળખાવેલ છે. ઈહલોકમાં મનુષ્ય દેહ ઘણો સમય રહ્યો . સારા નરસા કાર્યો કર્યા. પણ હવે સસુરાલ અર્થાત પરલોક જવાનો વખત આવી ગયો છે. પરલોકના સાજ શણગાર અલગ છે. ત્યાં સદકાર્યોની સુવાસ સાથે જશે. ત્યાં પરમાત્માની ઈબાદત સાથે જશે. બસ હવે તેની તૈયારી કરીલે . ત્યાં તારી સાથે કોઈ નથી જવાનું , તારે ત્યા એકલા જ જવાનું છે.

આવા ગહન વિચારને સરળ શબ્દોમાં સાકાર કરનાર ખુસરોની પ્રખ્યાત રચનાઓમાં “ ખ્જૈન- અલ -ફતહ “ અને “ તારીખ-એ - અલાય” છે. જયારે ઐતિહાસિક રચનાઓમાં “ નૂહ સિફિર્” અને “ તુગલખનામ " જાણીતી છે. ઈ .સ. ૧૩૨૫માં તેમનું અવસાન થયું .તેમની અંતિમ ઈચ્છા મુજબ તેમને તેમના ગુરુ નીઝામુદ્દીન ઓલિયાની કબર પાસેજ દફ્નાવાવમાં આવ્યા. આજે પણ ગુરુ શિષ્યની જુગલબંધી એકાંતની પળોમાં સૂફી વિચારોની ગહનતા પર તર્ક કરતી હશે . પણ એ તર્કનો અર્ક હવે આપણા નસીબમાં ક્યાં ?

Hazrat Rabiya Basari : Prof. Mehboob Desai

હઝરત રાબીયા બસરી

મહેબૂબ દેસાઈ

" હું " પદનું વિસર્જન એ સૂફી વિચારધારાના કેન્દ્રમાં છે. પરમાત્મા અને આત્મા એકાકાર થાય છે, ત્યારે એક સૂફીનું સર્જન થાય છે. હઝરત રાબીયા એવા જ એક સૂફી હતા. બચપણમાં માતાના પ્રેમથી વંચિત રહેનાર રાબિયાને પિતા ઈસ્માઈલે ગરીબીમાં પણ પ્રેમથી ઉછેર્યા હતા. પિતાના અવસાન પછી બસરાના બઝારમાં રાબીયા ગુલામ તરીકે વેચાયા. એક અરબે તેમને ખરીદયા. એક દિવસ એ અરબને ત્યાં શરાબ અને કબાબની મહેફિલ ચાલતી હતી. રાબીયા મહેમાનોને ભોજન પીરસી રહ્યા હતા. એક અરબે શરાબના નશામાં માંસનો ટુકડો મોમાં મુકતા બાજુમાં બેઠેલા અરબને પુછયું ,
" માનવીના શરીરમાં પણ આવું જ માંસ હોઈ છે ?"
" હા "
પેલો શરાબી બોલ્યો ,
" મને ખાતરી કરાવ તો માનું "
અને ભોજન પીરસતા રાબીયાને રોકી , પેલા શરાબીએ તેમના પગમાંથી માંસનો ટુકડો કાપી બાજુના શરાબીને બતાવ્યો . એ જોઈ શરાબી બોલી ઉઠયો ,
" શુક્ર ખુદા , તારી કરામત અદભૂત છે."
અસહ્ય વેદનાથી પીડાતા હઝરત રાબીયાના કાને " શુક્ર ખુદા" શબ્દ પડ્યો . અને તેમણે "શુક્ર ખુદા" નું રટણ આરંભ્યું. થોડીવારમાં વેદના ઓસરવા લાગી.
આમ ખુદા સાથે રબીયાનો તંતુ પ્રથમવાર સધાયો. પછી તો રાત દિવસ રાબીયા પોતાની નાનકડી રૂમમાં ખુદાની ઈબાદત કરતા રહેતા . એક દિવસ તેમનો માલિક આ જોઈ ગયો. તેણે રાબિયાને તેની ગુલામીમાંથી મુક્ત કર્યા . જાણે પિંજરામાં પુરાયેલ પક્ષીને ઉડવા આકાશ સાંપડ્યું. અને રાબીયા સૂફીસંતોના સહવાસની શોધમાં નીકળી પડ્યા . વર્ષોની રઝળપાટ અને અનેક સંતો-ફકીરો સાથેના આધ્યત્મિક સમન્વયે રાબિયાને ખુદામય બનાવી મુક્યા.

હઝરત રાબીયા બસરીના હાજરજવાબી સ્વભાવની સાક્ષી પૂરતા અનેક કિસ્સાઓ પ્રચલિત છે.તેમના જવાબોની ખૂબી માત્ર જવાબ આપવા પુરતી સીમિત ન હતી.પણ આપના જવાબોમાં ઈબાદત દ્વારા આપે મેળવેલ જ્ઞાન પણ નીતરતું હતું.એક વખત એક શખ્સે માથા પર પટ્ટી બાંધી હતી.તેને જોઈ આપે પટ્ટી બાંધવાનું કારણ પૂછ્યું . પેલાએ કહ્યું ,
“મારું માથું દુઃખે છે."
આપે ફરમાવ્યું ,
"તારી ઉંમર કેટલી થઈ?”
પેલાએ કહ્યું , " ત્રીસ "
આપે ફરમાવ્યું ,
"તે ત્રીસ વર્ષની ઉંમરમાં ખુદાએ બક્ષેલ તન્દુરસ્તીનો શુક્ર અદા કરતી પટ્ટી ક્યારેય બાંધી છે? અને આજે એક દિવસના માથાના દુખાવામાં શિકાયતની પટ્ટી બાંધીને બધાને દેખાડ્યા કરે છે."

આપે એક વ્યક્તિને ચાર દીહરમ આપી , એક કામળો ખરીદી લાવવા કહ્યું . પેલાએ આપને પૂછ્યું,
"કામળો કાળો લાઉ કે સફેદ?”
આ જવાબ સાંભળી આપે દીહરમ પાછા લઈ લીધા અને દરિયામાં ફેંકતાં ફરમાવ્યું ,
" હજુ કામળો ખરીદ્યો પણ નથી ત્યાં તો કાળા અને સફેદનો ઝગડો તેં ઉભો કરી દીધો .ખરીદીને લાવીશ ત્યારે તો કઈ પરિસ્થિતિ હશે ખુદા જાણે ?"
અને આપે શરદીના એ કપરાં દિવસો કામળા વગર જ વિતાવ્યા.

હઝરત હુસેન બસરી હઝરત રાબીયાના જ્ઞાન અને ઈબાદતથી ખુબ પ્રભાવિત હતા . જ્યાં સુધી હઝરત રાબીયા તેમની ઉપદેશ સભામાં ન આવે ત્યાં સુધી તેઓ ઉપદેશ ન આપતા.એકવાર ઉપદેશ સભા ખચોખચ ભરાઈ ગઈ હતી , છતાં હઝરત હુસેન બસરીએ ઉપદેશ આપવાનો આરંભ ન કર્યો.અટેલે એક ભક્તે ટકોર કરતા કહ્યું ,

" સભામાં આપને સાંભળવા અનેક ઉચ્ચ અધિકારીઓ અને વિદ્વાનો આવ્યા છે. છતાં વૃદ્ધ રાબિયાની રાહ જોઈ , આ મહાનુભવોને શા માટે નારાજ કરો છો ? "
આપે અત્યંત શાંત સ્વરમાં ફરમાવ્યું ,
“જ્ઞાનનું જે શરબત મેં હાથી માટે તૈયાર કર્યું છે , તે કીડીઓ કેવી રીતે પચાવી શકશે ? "


એકવાર કેટલાક મુસ્લિમો આપની પાસે આવ્યા . આપે તેમને પૂછ્યું ,
" તમે ખુદાની બંદગી શા માટે કરો છો ? "
એકે જવાબ આપ્યો ,
"અમે જહન્નમ(નર્ક)ની યાતનાઓથી ડરીને ખુદાની બંદગી કરીએ છીએ . જેથી ખુદા જહ્ન્નમના બદલે અમને જન્નત (સ્વર્ગ) બક્ષે . અને દોઝકની આગથી અમે બચી જઈએ "
આપે ફરમાવ્યું ,
"અટેલે કે તમે સ્વાર્થી છો. જન્નતની તમન્નાએ બંદગી કરો છો."
આ સાંભળી એક મુસ્લિમ તુરત બોલી ઉઠયો ,
"આપ શા માટે ખુદાની બંદગી કરો છો ?"
આપે ફરમાવ્યું ,
"ખુદાની ઈબાદત એ તો ફર્ઝ છે. ખુદાએ જન્નત અને દોઝકનો ડર ન રાખ્યો હોત , તો પણ તેની બંદગી કરવાની આપણી ફરજ છે. માટે જ ડર અને અપેક્ષાથી મુક્ત થઈ , સ્વાર્થ વગર ખુદાની બંદગી કરો . એજ સાચી ઈબાદત છે."

એકવાર વસંત ઋતુ પુરબહારમાં ખીલી હતી . છતાં રાબીયા પોતાની ઝુંપડીમાં ઈબાદતમાં લીન હતા.
એક શિષ્યએ ઝુંપડીમાં પ્રવેશીને કહ્યું,
" આપ બહાર આવીને જુવો તો ખરા, વસંત પુરબહારમાં ખીલી છે. કુદરતની લીલા કેટલી સુંદર ભાસે છે."
બંધ આંખો સાથે જ હઝરત રાબીયા એટલુંજ બોલ્યા ,
" તું અંદર આવીને તો જો ખુદાની ખુબસુરતી કેવી અદભુદ છે."


એકવાર બે મહેમાનો રાબિયાને મળવા આવ્યા . ભોજનનો સમય થયો એટલે રાબિયાએ પોતાની પાસે ઢાંકી રાખેલી બે રોટી તેમને આપી. મહેમાનો ભોજન આરંભે તે પહેલાં એક ફકીર આવી ચડ્યો. અને તેણે ભોજન માટે કઈક માગ્યું
રાબિયાએ પેલી બે રોટી. મહેમાનો પાસેથી લઈ, ફકીરને આપી દીધી. આથી પેલા બંને મહેમાનોને નવાઈ લાગી.છતાં તેઓ ચુપ રહ્યા. થોડીવારે એક બાઈ ઝુપડીમાં પ્રવેશી. તેના હાથમાં રોટલીઓ હતી. હઝરત રાબિયાને તે આપતા બોલી,
" મારી શેઠાણીએ આપને માટે રોટલીઓ મોકલી છે."
રાબિયાએ રોટલીઓ હાથમાં લઈ ગણી.અને પછી પાછી આપતા કહ્યું,
"તારી શેઠાણીએ રોટલીઓ મોકલવામાં ભૂલ કરી છે. પાછી લઈ જા"
પેલી બાઈ રોટલીઓ પાછી લઈ ગઈ અને પોતાની શેઠાણીને કહ્યું,
"હઝરત રાબિયાએ રોટલીઓ ગણીને પરત કરી છે"
શેઠાણીએ ચુપચાપ એ રોટલીઓમાં બે રોટલી ઉમેરીને હઝરત રાબિયાને પરત કરી. રાબિયાએ તે સ્વીકારી લીધી અને બધાએ ભોજન કર્યું. આ ઘટના જોઈ રહેલા બંને મહેમાનોમાંથી એકે પૂછ્યું,
"આપે રોટલીયો પાછી શા માટે મોકલી ? આપણે જેટલી રોટલીયો હતી તેમાં જ ચલાવી લેત "
હઝરત રાબીયાએ એક નજર એ મહેમાન પર કરી,પછી બોલ્યા,
"ખુદાનો કોલ છે કે મારો બંદો જેટલી ઝકાત (દાન) આપશે તેના કરતા બમણું હું તેને આપીશ. મહેમાનો પાસેથી લઈને મેં બે રોટી ફકીરને આપી હતી.એ બે ના બદલે બમણી, વીસ રોટલીયો ખુદાએ મોકલવી જોઈએ.પણ રોટલીયો ૧૮ જ હતી .એટલે મેં તે પરત કરી .ખુદાનો કોલ ક્યારેય ખોટો નથી હોતો.”

હિજરી સંવતને ઓળખીએ : ડો. મહેબૂબ દેસાઈ

હિજરી સંવતને ઓળખીએ

ડો. મહેબૂબ દેસાઈ

‘મહોરમ’ માસ ઇસ્લામના કેલેન્ડર પ્રમાણે પ્રથમ માસ છે. જોકે મહોરમ શોક-ગમનો માસ છે. તેના નવ અને દસમા ચાંદે હજરત ઇમામ હુસેન (ર.અ.)ની કરબલાના મેદાનની શહાદતને ઇસ્લામના અનુયાયીઓ યાદ કરે છે. ગાંધીજીએ જેમને વિશ્વના પ્રથમ સત્યાગ્રહનું બિરુદ આપ્યું છે, એવા હજરત મહંમદ પયગમ્બર (સ.અ.વ.)ના નવાસા હજરત ઇમામ હુસેન (ર.અ.) યઝદીના અત્યાચારો સામે શહીદ થયા. સત્ય અને અસત્યના એ યુદ્ધમાં ભલે અસત્યનો ક્ષણિક વિજય થયો, પણ હજરત ઇમામ હુસેન (ર.અ.)ની શહાદત આજે પણ વિશ્વ યાદ કરે છે અને એટલે જ મહોરમ માસમાં મોટે ભાગે મુસ્લિમોે શુભ પ્રસંગો કરતા નથી.

ઇસ્લામિક કેલેન્ડરમાં પણ બાર માસ છે. એ મુજબ મહોરમ, સફર, રબ્બી ઉલ અવ્વલ, રવ્વી ઉલ આખીર, જમા ઉલ આબીર, જુમેદ અલ ઉમ્મર, રજબ, શાબાન, રમજાન, સવાલ, જીલ્કાદ અને જીલ્હેજ. ઇસ્લામી કેલેન્ડરનો આરંભ હજરત મહંમદ પયગમ્બર (સ.અ.વ.) મક્કાથી મદીના હિજરત (પ્રયાણ) કરી ગયા ત્યારથી થયો છે. હિજરી સંવતનો આરંભ પણ એ જ ઘટનાને કારણે થયો છે. મહંમદ સાહેબ (સ.અ.વ.) એ ઇસુ અર્થાત્ ઇ.સ.ની ૧ જુલાઇ ૬૨૨ના રોજ મક્કાથી મદીના હિજરત કરી હતી.

મક્કાવાસીઓનો વિરોધ એ માટે કારણભૂત હતો. મહંમદ સાહેબ (સ.અ.વ.) તેનાથી કંટાળી મદીના જવા નીકળ્યા. એ ઘટનાને ઇસ્લામમાં ‘હિજરત’ અર્થાત્ પ્રયાણ કહે છે. એ દિવસથી હિજરી સંવતનો આરંભ થયો. ઇસ્લામિક વર્ષ ગણના માટેની તે ધાર્મિક સંવત છે. જેમ હિંદુ સાલ ગણના માટે વિક્રમ સંવતનો ઉપયોગ થાય છે. હિજરી મહિનાઓ ચાંદ (ચંદ્ર) પ્રમાણે ચાલે છે. ચંદ્રની ગતિ ઉપર દિવસનો આધાર છે. અને એટલે જ રમજાન માસ ઉનાળામાં પણ આવે છે, શિયાળામાં પણ આવે છે અને ચોમાસામાં પણ આવે છે.

હિજરી સંવતની મૂળભૂત વિશિષ્ટતાઓ નોંધવા જેવી છે. એ મુજબ : ૧. હિજરી સંવત ચાંદ (ચંદ્ર)ની ગતિ પર ચાલે છે. ૨. અન્ય સંવતોથી હિજરી સંવતમાં માસના દિવસો ઓછા હોઇ, તે આગળ નીકળી જાય છે. ૩. તહેવારો સતત ફરતા રહે છે. ૪. ચાંદ (ચંદ્ર) દેખાય તો જ મુસ્લિમ માસ બદલાય છે. ૫. ઇસુના વર્ષ મુજબ દિવસ રાત્રે બાર વાગ્યે બદલાય છે જયારે હિજરી સંવતમાં દિવસ સૂર્યાસ્ત સમયે બદલાય છે. ૬. હિજરી સંવતમાં વિક્રમ સંવત જેવી તિથિ કે અર્ધતિથિ હોતી નથી. ૭. મહિનામાં એક એકાદશી જવાય છે અને ઉપવાસના બદલે આખું ભોજન લે છે. ૮. ઇસ્લામી કેલેન્ડરનો પવિત્ર માસ રમજાન છે. જેમ હિંદુ સંવતમાં શ્રાવણ માસ હોય છે. ૯. ઇસ્લામી કેલેન્ડરમાં પ્રથમ અને શોક-ગમનો માસ મહોરમ છે જેમાં શુભકાર્યો થતાં નથી.

હિજરી સંવત સાઉદી અરબ દેશો, યમન, ફ્રાંસની ખાડીના દેશો, તેમજ ભારતમાં અધિકòત સંવત તરીકે ચાલે છે. સંયુકત આરબગણ રાજય સીરિયા, જૉર્ડન અને મોરક્કોમાં હિજરી અને ઇસવીસન બંને ચાલે છે પરંતુ ઇસ્લામના અનુયાયીઓ ધાર્મિક-સામાજિક પ્રસંગો હિજરી સંવત મુજબ જ જવે છે, ગોઠવે છે.

ભારતમાં મુસ્લિમોના આગમન બાદ હિજરી સંવત પ્રચારમાં આવેલ છે. તૂર્ક-અફઘાન અને મોગલ શાસકોના શાસનકાળ દરમિયાન ફારસી, અરબી ભાષાઓ રાજયભાષા બની હતી. એ જ રીતે હિજરી સંવતને પણ સરકારી સાલ ગણના તરીકે સ્વીકારવામાં આવી હતી.

આજે પણ હિજરી સંવત ભારતીય જનજીવનનો હિસ્સો બની રહી છે. મુસ્લિમ શાસનકાળ (ઇ.સ. ૧૨૦૬થી ૧૭૦૭) દરમિયાન મુસ્લિમ શાસકોએ સ્થાપત્યકલાના અદ્ભુત નમૂનાઓ ભારતને આપ્યા છે. જેમાં કુતુબમિનાર, લાલકિલ્લો, તાજમહાલ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. આવાં સ્મારકો અને ઐતિહાસિક દસ્તાવેજૉને જાણવા કે તેનો અભ્યાસ કરવા હિજરી સંવતનો ઉપયોગ થયો છે, પરિણામે હિજરી સંવતને ઇસવીસનમાં પરિવર્તિત કરવાનું પ્રયોજન વારંવાર થાય છે. હિજરી સંવતને ઇસવીસનમાં બદલવા માટે અત્યંત સરળ રીત છે.

જેમ કે સર્વપ્રથમ હિજરી સંવતમાંથી ત્રણ ટકા આંક બાદ કરી, ૬૨૨નો આંક તેમાં ઉમેરી દો. જેથી ઇસવીસનની સાલ મળી જશે. દા.ત. હિજરી સંવત ૮૧૫ની ઇસવીસન શોધવા માટે ૮૧૫માંથી તેના ત્રણ ટકા લેખે ૨૫ બાદ કરો એટલે ૭૯૦ આવશે. ૭૯૦માં હિજરીના ૬૨૨ ઉમેરો એટલે ઇસવીસન ૧૪૧૨ આવી જશે એટલે કે હિજરી સંવત ૮૧૫ની ઇ.સ. ૧૪૧૨ થાય. હિજરી સંવતની આટલી ટૂંકી ચર્ચા ઇસ્લામી કેલેન્ડર અને માસની જાણકારી ઇરછતા સૌ માટે ખૂબ ઉપયોગી થઇ પડશે.

મહાવીર અને મહંમદ સિક્કો એક બાજુ બે : ડો. મહેબૂબ દેસાઈ

મહાવીર અને મહંમદ સિક્કો એક બાજુ બે

ડો. મહેબૂબ દેસાઈ


૧૮ એપ્રિલના રોજ મહાવીર જયંતી ઊજવાશે. એ નિમિત્તે મનમાં એક વિચાર ઉપજયો છે. ભગવાન મહાવીર અને હજરત મહંમદ પયગમ્બરના વિચારો અને ઉપદેશોનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. કોઇ પ્રોફેસર પોતાના પીએચ.ડી.ના વિધાર્થીને આ વિષય પર સંશોધન કરાવે તો બંને મહાનુભાવો અને તેમના ધર્મનાં નૈતિક મૂલ્યોમાં પ્રવર્તતી સમાનતા અને સિદ્ધાંતોની સામ્યતા બહાર આવશે.

ભગવાન મહાવીર સ્વામી છેલ્લા તીર્થંકર હતા. મહંમદસાહેબ પણ છેલ્લા પયગમ્બર હતા. મહાવીર સ્વામીનો વૈરાગ્ય અને ત્યાગ અદ્વિતીય છે. મહંમદસાહેબનું સમગ્ર જીવન ત્યાગ અને બલિદાનની મિસાલ છે. દયા, કરુણા અને સમભાવ બંને મહાનુભાવોની વિશિષ્ઠતા હતાં. બંને મહાનુભાવોએ તપ કે ઇબાદતને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે. મહંમદસાહેબે ફિરકા પરસ્તીને કયારેય પ્રાધાન્ય કે મહત્ત્વ આપ્યું નથી. ભગવાન મહાવીરે પણ જૈન ધર્મમાં જ્ઞાતિવાદને પ્રસરવા નથી દીધો.

ભગવાન મહાવીર અહિંસાના પૂજારી હતા. અહિંસા તેમના જીવનમાં સૂક્ષ્મ રીતે વણાયેલી હતી. જીવમાત્રને દુ:ખ આપવાની ક્રિયાને પણ તેઓ હિંસા માનતા. મહંમદસાહેબના જીવનમાંથી નીતરતી અહિંસા વાસ્તવદર્શી હતી. પક્ષીના માળામાંથી ઇંડાં કે બરચાઓને ભેટમાં લઇ આવનાર સહાબીને મહંમદસાહેબ કયારેય પસંદ ન કરતા. પાડોશમાં રહેતા પાડોશીને અપશબ્દ બોલી નારાજ કરનાર નમાઝીની નમાઝ કબૂલ નહીં થાય, તેમ કહેનાર મહંમદસાહેબની અહિંસા મહાવીરની અહિંસા કરતાં કંઇ જુદી નથી લાગતી.

ભગવાન મહાવીરે તપ દ્વારા દિવ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરી. મહંમદસાહેબ ગારેહિરામાં નિયમિત જતા, ખુદાની ઇબાદત કરતા. ખુદાની ઇબાદતને જૈન ધર્મમાં તપનો દરજજૉ આપવામાં આવ્યો છે. ૪૦ વર્ષે મહંમદસાહેબને તેમના તપનું-ઇબાદતનું ફળ મળ્યું, અને તેમના પર ખુદાનો પૈગામ તર્યો. ઇસ્લામ અને જૈન ધર્મના સિદ્ધાંતો અને કથાઓમાં પણ સામ્યતા ડીને આંખે વળગે છે.

ઇસ્લામમાં ‘ફના’ થવાનો વિચાર ‘નિર્વાણ’ના વિચારને મળતો આવે છે. જૈનોના ઉત્તરાઘ્યયન સૂત્રની એક ગાથા છે. ‘અપ્પા એવ જૂજજાઇ...’ અર્થાત્ ‘અરે ભાઇ, જૉ તારે લડવું જ હોય તો તારી જાત સાથે લડ અને તારી જાત ઉપર જ વિજય મેળવ. રણસંગ્રામોમાં હજારો વિજય મેળવવા કરતાં પોતાની જાત ઉપર વિજય મેળવવો દુષ્કર છે. ઇસ્લામમાં ‘જેહાદ’નો જે સાચો અર્થ છે તે આ જ છે. ‘તારા દુગુણર્ોસામે લડ, તેમાંથી મુકત થા. એ જ સાચી જેહાદ છે.’

આઘ્યાત્મિક વિચારોની આવી સામ્યતા જૈન અને ઇસ્લામની સામ્યતાની પરંપરાને ઇબાદત (ભકિત)ની સામગ્રી સુધી લઇ જાય છે. ઇસ્લામમાં જે સ્થાન મુસ્લ્લાનું છે તે સ્થાન જૈન ધર્મમાં આસનનું છે. મુસ્લ્લા શબ્દનો અર્થ થાય છે, નમાઝ પઢતી વખતે પાથરવાનું કપડું. જૈનો આસન પર સ્થાનગ્રહણ કરી પ્રાર્થના કરે છે. કુરાને શરીફ જેના પર મૂકી અઘ્યયન કરવામાં આવે છે, તેને ઇસ્લામમાં ‘રિહાલ’ કહે છે.

અરબી ભાષાના શબ્દ ‘રિહાલ’નો અર્થ થાય છે પ્રસ્થાન કરવું. કુરાને શરીફ તેના પર મૂકી કુરાને શરીફમાં પ્રવેશવું કે પ્રસ્થાન કરવું. જૈન ધર્મમાં એ જ વસ્તુને ‘ઠવણી’ કે ‘ઠમણી’ કહે છે. ઠવણી એટલે વાંચતી વખતે પુસ્તક મૂકવાની ઘોડી. એવી જ એક અન્ય સામ્યતા છે તશ્બીહ કે માળા. ઇસ્લામી તશ્બીહમાં ૧૦૧ પારા-મણકા હોય છે. જયારે જૈન માળામાં એકસો આઠ મણકા હોય છે. માળાના ફુમતાની નીચેના મણકાને જૈન ધર્મમાં ‘મેર’ કહે છે. જયારે ઇસ્લામમાં તેને ઇમામ કહે છે.

તશ્બીહ અને માળાનો મૂતભૂત ઉદ્દેશ એક જ છે. ઇશ્વર કે ખુદાની ઇબાદત-ભકિત. જૈન ધર્મમાં સામાયિક એટલે સમભાવની પ્રાર્થના. ઇસ્લામમાં નમાઝ એટલે સમભાવની પ્રાર્થના. નમાઝની એક પણ આયાતમાં ભેદભાવનો ઉલ્લેખ નથી માત્ર ને માત્ર ખુદાને સમર્પિત થવાની બાંયધરી છે. જૈન સાધુઓ અને હાજીઓના પોષાકની સામ્યતા પણ નોંધવા જેવી છે. બંનેમાં સફેદ સાદાં કપડાં અનિવાર્ય છે. બંનેમાં સીવ્યા વગરનાં બે સફેદ કપડાંથી જ શરીર ઢાંકવામાં આવે છે. ઇસ્લામમાં તેને (અહેરામ) કહે છે. જયારે જૈન ધર્મમાં ઉપરના સફેદ વસ્ત્રને પછેડી અને નીચેના સફેદ વસ્ત્રને ચોલપટ્ટો કહે છે.

ટૂંકમાં જૈન અને ઇસ્લામના પ્રર્વતકો, સિદ્ધાંતો અને ઇબાદતની સામગ્રીની સામ્યતાનો ડો અભ્યાસ અનિવાર્ય છે.

ધર્મ એટલે મૂલ્યોનું જતન. એવા પાયાના ધાર્મિક વિચારોના પ્રસારમાં આવા તુલનાત્મક અભ્યાસો સમાજમાં મહોબ્બત અને એખલાસને સાકાર કરવામાં પાયાનું પરિબળ બની રહે છે.

Prof.Mehboob Desai's new book " Islam & Non-Violence" released by Dr.B.L.Sharma,Vice-Chancellor of Bhavnagar University,Bhavnagar and opposite leader shri shaktisinh Gohil at Bhavnagr on 25th July 2009.The book is published by Gyan Publishing House,
New Delhi.

SARDAR PATEL AND INDIAN MUSLIM:Prof. Mehboob Desai

SARDAR PATEL AND INDIAN MUSLIM

Prof.MehboobDesai


On the 4th January 1932, Sardar Patel was arrested
Along with Gandhiji for taking part in Civil Disobedience
Movement. Both were taken to Yeravada jail, where
Sardar stayed with Gandhiji for 16 months. During this
period they used to discuss often the Hindu-Muslim
problems. These discussions gave a true shape to Sardar's
approach towards Muslims.As Sardar respected
Gandhiji's views,Gandhiji played-conspicuous role in
moulding and changing Sardar's attitude towards Muslims
during those days . For example, on a morning of 30.3.1932
an issue of a Muslim leader having come under discussion,
Sardar Patel abruptly said:
"When a critical situation emarges, this
gentleman too reports to narrow and communal
attitude and demands separate fund and appeal
for the muslims"
in reply Gandhiji said:
"He cannot be blamed for the reason. What
favours do we render the Muslims! We deal with
them as if they were untouchable. Therefore if Amtus
Salam has to be sent to Deolali,can we suggest
keeping her there? As a matter of fact the Hindus
should advance forward.if the Hindus understand
the heart of the matter , and the wall of
discrimination,which has been raised,is removed,
it can reduce the bitterness considerably."
Vallabhbhai argues:

"But the Muslims differ in customs they are non-
vegetarian where as we believe in vegetarianism, it
is impossible to stay with them in a single home."
Bapu counters:
"No,No,Hindus are no where Vegetarian except
in Gujarat. Every Hindu eats meat in Punjab, Sindh,
and Utter Pradesh."
On the 6th June 1932, Sardar Patel with as dismal
note asked Gandhiji at Yeravada Jail:
“Is there any Muslim who pays attention to what
You say?”
In reply Gandhiji said:
"Doesn't Matter ,it does not make any difference,
but let us hope that they too open their eyes.The
very base of the Satyagraha is that we should trust
human nature which means at least one Muslim
will certainly come out to say,'we cannot bear if
this much takes place"2
On the 8th April 1933 Sardar Patel referring to
Indian Muslims said to Gandhiji:
"The Muslims are tongue-tied. They do not speak
a word and they are fairly co-operating the
Government"
Bapu's reply was:
"The Hindu-Muslim unity is never to realize till
the Muslims do not see their own welfare in the
welfare of the country."3

Such dialogue only which had taken place between
Sardar and Gandhiji at the Yeravada Jail had made a
noticeable contribution in changing Sardar's attitude
towards the Muslims and giving it a constructive mould,
the effect of which is discernible in Sardar's later attitude
towards the Muslim of India.

After his release from the Jail,Sardar Patel was
appointed as the president of the congress Parliamentary
Board to select the candidates for the elections of State
Legislative Assemblies. Those elections were being held
in accordance with the 1935 State Assembly Law. Due
to the leadership of Sardar Patel, the Congress ministries
were formed in five states out of the eleven. During this
period only Mohammad Ali Jinnah was becoming active
in the political arena of the Muslim League and because
of his efforts the Muslims League candidates in Bombay
and U.P. had put up good performance, Talks started
for the construction of united of Governments of the
Congress and the Muslims League in the several states.
Jawaharlal Nehru and Maulana Azad represented the
Congress albeit this debate ended in failure. Several
historians consider Nehru's unrealistic policy responsible
for this failure. Nehru had, during the debate put a
condition that at first the Muslim League should merge
with the Congress, then and then only the construction
of the united Govt. be considered.Sardar Patel was
kept quite aloof from this debate,but when he come to
know about this type of attitude of Nehru, he had said:

"If the chief leader of the Muslim League
Khaliquzzaman were consulted, certain compromise
would have been taken place."

Majority of the historians agree with this opinion
and say that this agreement could have certainly avoided
partition Gandhiji's Secretary shri Pyarelal Writes:
"This was the mistake of a prime order so far
as policy is concerned."
The news writer of the "The Times" of London of
Delhi,Mr.Louis Horren hasd also written:
"After several months of partition Mr. Jinnah
had told me that Nehru was responsible for
partition. If the Muslim League were included in
the Congress Governments of 1937 in U.P.,Pakistan
would not have been born."4

The British officer Penderal Moon active in ICS before
and after the Independence had also shared the opinion
and said that:
"The Prime cause of the Creation of Pakistan
was Congress's failure to cooperate with the league
in 1937."

Franh Morays,the British historian also putting
the same argument, "Pakistan might never have come
into being' had 'Congress handled the League more
tactfully after the [1937] election".5

the historical events are analyzed under these types
of 'IFS' and 'THEN', but the essence of all such arguments
is that Sardar was kept aloof from all such discussions.
If Sardar who was protagonist in the merger of Princely
States in Indian Union, if he were the Participant of
this debate ,the history of India after Independence would
have been certainly different from what it is.

After this event, the communal and separatist
tendency of League leader Mohammad Ali Jinnah
intensified;which can be seen in his communal speeches.
Sardar Patel was much perturbed with Mr. Jinnah's
speeches vomiting communal poison and the Muslim
community was consciously led away by a Muslim leader
whose aim was to shatter and bring to pieces the Hindu-
Muslim unity.Sardar found it impossible to understand
why maulana Azad,who had digested the Islam deeply,
hesitated to expose Jinnah's hollowness. Mohammad
Ali Jinnah hardly possessed the principles of a true
Muslim.He never remained strictly faithful to the Islamic
Principles like following the five times Namaz everyday
and abstinence from alcohol. The question as to why the
staunch Muslims still followed Jinnah puzzled Sardar.
However,Sardar Patel expressed in public his internal
desire for communal harmony against Jinnah's speeches
vomiting communal poison. In the year 1936,in U.P., as
a president of the farmer's gathering he had said:

"The kisan Community cannot have such
differences as Hindu & Muslim or one caste or
the other,a cultivator who produces corn with his
hard labour, a small land owner ,a farmer, or a
labourer helping the farmer in cultivation, let them
belong to any faith or caste, are all farmers only.
All are sailing in the same boat; all with sink in or
swim out together. Nature never sees such differences
of religion or caste. Nature is impartial when it
strikes on them in the form of a natural calamity
or showers favours on them. The monetary suffering
of all the farmer is equal.Our sufferings will end
only then when we all remain faithful to our faith
and sect,setting aside differences,bringing end to
communal infightings joins together in the mission
of economic, social and political uplift."6

Jinnah's Communal Policy was naturally supported
by the British Govt. as a result of which his efforts to
disturb communal harmony met some success, which
led him to rumblings with granted enthusiasm and greater
malice - such as:

"Cogress wishes to establish The Hindu Raj"
while refusing this statement of Jinnah, Sardar Patel
had said in the 11th session of the Legislative Assembly
at Rajpipla as the President on the 25th December 1937:

"The nation's legislative assembly is a formidable
organization which seeks independence not for 25
crores of its people but it aspires for the same goal
for 35 crores that includes Hindus,Muslims,Parsees,
Christian and all others taken together."7

This policy of Sardar had received positive response
from the people in his activities of public concern. The
Congress Session of February 1938 was conducted entirely
under his supervision. He had selected Haripura Village
on the bank of river Tapi in Bardoli Taluka for
the Congress Session. At the same time not only Hindus
but also Muslim farmers also had spared their 500 acres
of land of the village for this session, with least hesitation.
sardar had obtained as much trust and affinity with
the Muslim leaders as he had from and with the Hindus
by the end of 1938,Subhas Chandra Bose decided that
he wished to continue as a Congress President for the
second year also.Sardar Patel did not like this declaration
of Subhas Babu.Many reasons were of course responsible
for this.Gandhiji also had thought of the name of Maulana
Azad for it.And Sardar Patel had supported this view
of Gandhiji.

Maulana Azad,however,expressed his unwillngness
to accept the Presidentship of the Congress but agreed
to accept it after long discussion with Gandhiji and
Sardar at Bardoli on January 1939.Referring to this
Sardar Patel wrote to Rajendra Babu.

"We have been able to persuade Maulana to
accept the Responsibility....After hesitation for a
long time he has given his assent to it."

After Maulana Azad's consent having been given,
Vallabhbhai Patel also took back candidature formally.
But Maulana Azad after returning to Bombay from Bardoli
changed his early decision and approached Gandhiji to
make himself free from his early consent of acceptance
of the Presidentship.Maulana Azad,who was himself
the resident of Calcatta,perhaps felt that it might he
unfair and may be unpleasant to indulge in rivalry with
anther Bengali.However,Subhas Babu had been elected
with 1580 against 1375 as a president on the 29th of
January 1939. 8

But the fact that the manner in which Vallabhbhai
had acceped Gandhiji's opinion of suggesting the name
of Maulana Azad in place of the name of Subhas Babu,
for the Presidentship of the Congress, itself exhibits
Sardar's mind as far more inclined towards communal
Harmony as being communal.

References
1. Mahadevbhai's Diary,Volume-1,p.65.
2. Parikh Narhari,Sardar Vallabhbhai Part-II,p.109.
3. Mahadevbhai's Diary,Volume-3,p.222.
4.Zakaria,Rafiq,Sardar Patel and Indian Muslims,p.37
5.Gandhi,Rajmohan,Patel A Life,p.262.
6.Parikh,Narhari and Shah,Uttamchand[Editors] Speeches
of Sardar Vallabhbhai p.33.
7. Parikh & Shah,Speeches of Sarder Patel,p. 416.
8. Gandhi,Rajmohan,Patel A Life,p.279.

ઇસ્લામ અને સ્ત્રી : ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ

ઇસ્લામ અને સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્ય

Mehboob Desai


ઇસ્લામે તોસ્ત્રીને આજથી ચૌદસો વર્ષ પહેલાં વારસાહક આપ્યો છે. શાદીમાં પણ સ્ત્રીની સંમતિને ઇસ્લામે વિશેષ પ્રાધાન્ય આપ્યું છે.
પડદાપ્રથા કે બહુપત્નીત્વના ઇસ્લામના રિવાજોને કારણે એમ માની લેવું કે સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યને ઇસ્લામમાં સ્થાન નથી, તે બિલકુલ યોગ્ય નથી. આ બંને સામાજિક રિવાજોના મૂળમાં એ સમયની અરબસ્તાનની સામાજિક અને રાજકીય પરિસ્થિતિ ઘણા બધા અંશે જવાબદાર હતી એ તેનો અભ્યાસ કરીએ તો જ માલૂમ પડે.

ઇસ્લામમાં સ્ત્રીસ્વાંત્ર્યને સાંગોપાંગ સ્વીકારવામાં આવેલ છે. એ માત્ર એક આદર્શ નહીં, પણ વાસ્તવિક અમલીકરણનો વિષય રહ્યો છે. સ્ત્રીઓના સમાન સામાજિક દરજજાનો સ્વીકાર કરતા કુરાને શરીફમાં કહેવામાં આવ્યું છે, ‘હું તમારામાંથી કોઇ પણ વ્યક્તિના કામને વ્યર્થ નથી ગણતો. ચાહે એ પુરુષ હોય કે સ્ત્રી, તમે પરસ્પર એકમેકનાં અંગો છો.’

ઇંગ્લેન્ડમાં છેક સન ૧૮૭૧માં સ્ત્રીઓને મિલકતમાં વારસાહક આપવાનું સ્વીકારવામાં આવ્યું હતું. જયારે ઇસ્લામે તો સ્ત્રીને આજથી ચૌદસો વર્ષ પહેલાં વારસાહક આપ્યો છે. આ અંગે કુરાને શરીફમાં કહ્યું છે, ‘પુરુષ અને સ્ત્રી બંનેને મા-બાપ કે નજીકના સંબંધી મૂકી ગયા હોય તે સંપત્તિમાં અધિકાર છે.’

સંપત્તિમાં અધિકારની જેમ જ લગ્ન કે શાદીમાં પણ સ્ત્રીની સંમતિને ઇસ્લામે વિશેષ પ્રાધાન્ય આપ્યું છે. એક હદીસમાં ફરમાવવામાં આવ્યું છે, ‘કોઇ વિધવાનાં લગ્ન તેની સલાહસૂચન વિના ન કરવામાં આવે અને કોઇ કુંવારીનાં લગ્ન તેની સંમતિ વગર ન કરો.’ લગ્ન કે શાદી અંગે ઇસ્લામે સ્ત્રીની સંમતિને એટલું બધું મહત્ત્વ આપ્યું છે કે જો નિકાહ પછી પણ સ્ત્રી એમ કહે કે તેની શાદી સંમતિ વગર કરવામાં આવી છે, તો નિકાહ તૂટી જાય છે.

આમ ઇસ્લામે સ્ત્રીઓને વારસા અધિકાર, વિધવા વિવાહનો સન્માનિત અધિકાર, અમુક સંજોગોમાં પતિથી મુકત થવાની છૂટ, સ્ત્રી ધન સ્વાધીન રાખવાની પરવાનગી અને વિદ્યાપ્રાપ્તિનો અધિકાર આપ્યો છે. આટલેથી ન અટકતાં દુવા કે પ્રાર્થનામાં પણ સ્ત્રીઓનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે,
જેમ કે, ‘જમીઇલ મુઅમિનીના વલ મુઅમિનાત વલ મુસ્લિમીના વલ મુસ્લિમાત.’ અર્થાત્, ‘મુસ્લિમ પુરુષો અને સ્ત્રીઓ ઇમાનદાર પુરુષો અને ઇમાનદાર સ્ત્રીઓ માટે ક્ષમાયાચના.’

ઇસ્લામમાં સ્ત્રીની ચારિત્ર્યશુદ્ધિ જેટલું જ મહત્ત્વ પુરુષના ચારિત્ર્યને આપવામાં આવ્યું છે. એટલે કે પુરુષના વ્યાભિચારી સંબંધોને ઇસ્લામે ધિક્કારેલ છે એ દ્દષ્ટિએ પણ સ્ત્રી અને પુરુષને સમાન રાખવામાં આવ્યાં છે. સ્ત્રીઓની ઘરબહારની સેવાકીય પ્રવૃત્તિઓને પણ ઇસ્લામમાં આવકારી છે. યુદ્ધના મેદાનમાં શૌર્યગીતો લલકારવા કે સૈનિકોને પાટાપિંડી કરવામાં આરબ સ્ત્રીઓએ આપેલ પ્રદાનની નોંધ અરબસ્તાનના ઇતિહાસમાં લેવાઇ છે. આમ દરેક ક્ષેત્રમાં ઇસ્લામે સ્ત્રી અને પુરુષના સમાન સામાજિક દરજજાનો સ્વીકાર કર્યો છે.
એક હદીસમાં કહેવામાં આવ્યું છે, ‘લિબાસ એટલે કે પોશાક જેમ શરીરને રક્ષણ અને શોભા આપે છે તેમ સ્ત્રી અને પુરુષ બંને જીવનને રક્ષણ અને શોભા આપે છે.’

Al Mansur Hallaj: Prof. Mehboob Desai

અલ મન્સુર હ્લ્લાજ

ડો. મહેબૂબ દેસાઈ


સૂફીસંતોના શહેનશાહ અલ મન્સુર હ્લ્લાજ નો જન્મ ૨૬ માર્ચ ૮૫૮ના રોજ પ્રશિયાના ફરસ ગામમાં
થયો હતો. તેમનું મૂળ નામ હુસેન હતું . પિતાનું નામ મન્સુર હતું. તેઓ પિતાના નામે જ પ્રસિદ્ધ થયા. મનસુરના પિતા પીંજરા હતા. અરેબીકમાં હલ્લાજ શબ્દનો અર્થ રૂ કાંતનાર થાય છે. અલ મન્સુરના દાદા ઝોર્સ્તિયન ધર્મ પાળતા હતા. પણ પિતાએ ઇસ્લામ ધર્મ અંગીકાર કરયો હતો.૧૮ વર્ષની વયે મન્સુર સહલ બિન અબ્દુલ અઝીઝના શિષ્ય બન્યા. ત્યારબાદ મન્સુર ઈરાક અને અરબ ગયા. ત્યાંના અબુલ હુસેન સારી અને જુનેદ બગદાદિ જેવા સૂફીઓના સંપર્કમાં આવ્યા અને મન્સુર પાકા સૂફી બની ગયા. ત્રણવાર હજ્જ અદા કરનાર અલ મન્સુરે સૂફી દરવેશોની નીચેની તમામ અચાર સંહિતાનું શબ્દસહ પાલન કર્યું હતું.

૧. ભૂખ ન લાગે ત્યાં સુધી ભીખ ન માંગવી .
૨. જરૂર હોય તેટલું જ ગ્રહણ કરવું .
૩. સુશીલ અને વિનમ્ર બનવું .
૪. ભિક્ષા માટે ધનવાન વ્યક્તિની ભાટાઈ ન કરવી.
૫ ધનવાન કઈ ન આપે તો પણ તેની નિંદા ન કરવી.
૬. દીનતાને જીવનમાં ઉતારવી.
૭. ભવિષ્યની ચિંતા ન કરવી.
૮. જે કઈ સ્વેચ્છાથી મળે તે પ્રેમથી સ્વીકારવું
૯. ભિક્ષા માટે ધર્મ લાભની ખોટી વાતો ન કરવી

આ તમામ આચાર સંહિતાને સ્વીકારી , ખુદા માં એકાકાર થઈ જનાર અલ મન્સુરે એક દિવસ કહ્યું,

" અનલહક " અર્થાત " હું ખુદા છું." " અહંમ બ્રહ્માસ્મિ "
મન્સુરે પોતાની એ ઉક્તિને સ્પષ્ટ કરતા કહ્યું,
" ખુદા સાથેની મારી નિકટતાથી હું અને ખુદા અલગ નથી રહ્યા. ખુદા અને તેની ઈબાદત કરનાર તેનો
બંદો એકાકાર થઈ ગયા છે."

પણ ઇસ્લામના કટ્ટરવાદી ચાહકો મનસુરના આ વિચારની ગહનતા ન પામી શક્યા. અને મન્સૂરનો
વિરોધ આરંભાયો. આ વિરોધની પરાકાષ્ટા ત્યારે આવી જયારે મન્સુરે પોતાના કાવ્યમાં ગાયું.


" અગર હૈ શૌક્ મિલને કા ,
તો હરદમ લૌ લગતા જા
જલા કર ખુદ નુમાઈ કો
ભસમ તન પર ચઢતા જા


મુસ્લ્લા ફાડ, તસ્બી તોડ
કિતાબે ડાલ પાની મૈ,
પકડ દસ્ત તું ફરીશતો કા
ગુલામ ઉનકો કહેતા જા,

ન મર ભૂખા , ન કર રોઝા
ન જા મસ્જિદ, ન કર સિજદા,
હુકુમ હૈ શાહ કલન્દેર કા
અનલ હક તું કહેતા જા


ક્હે મન્સુર મસ્તાના
હક મૈને દિલમે પહેચાના
વહી મસ્તો કા મૈખાના
ઉસી કે બીચ આતા જા”

મનસુરના આ કથન પછી તેને મોતની સજા ફરમાવામાં આવી. એ સજા ભલભલાને કંપાવી દે તેવી હતી. ભગવાન ઈશુને તો શૂળી પર ચડાવી હાથ પગ પર ખીલા મારવામાં આવ્યા હતા. પણ મન્સુરને
તો શૂળી પર ચડાવતા પહેલા તેના એક એક અંગ કાપવામાં આવ્યા હતા. સજાનો આરંભ થાય તે પૂર્વે મન્સુરે તેના મિત્ર શીવલીને પૂછ્યું ,

" તારી પાસે મસલ્લો (નમાઝ પઢવાની ચટાઈ) છે ?'

શિવલીને નવાઈ લાગી . જે મન્સુર " મુસ્લ્લા ફાડ , તસ્બી તોડ "નો નાદ કરતો હતો , એ જીવનની અંતિમ પળોમાં નમાઝ પઢવા મુસલ્લો માંગી રહ્યો છે. શીવલીએ મન્સુરને મુસલ્લો આપ્યો . મુસલ્લો બિછાવી મન્સુરે નમાઝ આરંભી . પણ જલ્લાદોએ તેને નમાઝ પઢવા ન દીધી. અને મનસુરના બંને પગો કાપી નાંખ્યા. ત્યારે મન્સુરે આકાશ તરફ નઝર કરી સસ્મિત કહ્યું ,

" યા અલ્લાહ, નમાઝ માટે પગોની શું જરૂર છે ? હું તો પગો વગર જ તારામાં એકાકાર થઈ ગયો છું."

જ્લ્લાદોએ મન્સુરનું આ કથન સાંભળ્યું , પછી તુરંત તેના બંને હાથો કાપ્યા. પછી તેની જીભ કાપી .છતાં
મન્સુર હસતો રહ્યો. હજારો લોકો ચારે બાજુથી મન્સુર પર પથ્થરોનો વરસાદ કરી રહ્યા હતા. પણ મન્સુરનું સ્મિત યથવાત હતું. પણ જયારે તેના પરમ મિત્ર શીવલીએ ટોળામાંથી તેના પર એક ફુલ ફેક્યું , ત્યારે મન્સુરનું સ્મિત ખંડિત થયું . તેણે દુખી થઇ શીવલી તરફ એક નઝર કરી . શીવલી મન્સુરની એ નઝરને સહી ન શક્યો . અને તેણે આંખો ઝુકાવી દીધી. અને મન્સુરની ક્રૂર હત્યા થઇ . એ દિવસ હતો ૨૬ માર્ચ ૯૨૨ . અલ મન્સુરે લખેલ ગ્રંથ " કિતાબ-અલ-તવાસીન" સુફી વિચારધારાને પામવાનો ઉત્તમ ગ્રંથ છે. તેમાં આદમ અને શૈતાન વચ્ચે સુંદર સંવાદો નોધ્યાં છે. મન્સુર તેમાં લખે છે,
" જો તમે ખુદાને ઓળખી ન શકો તો , ખુદાની નિશાનીઓને ઓળખવાનો પ્રયાસ કરો. એ જ સત્ય છે. મેં એ સત્યને પામ્યું , અટેલે જ કહ્યું " અનલહક " .
મનસુરના આધ્યત્મિક વિચારોમાં તાજગી અને ગહનતા હતી. તેઓ કહેતા ,
" હવા મનુષ્યનું જીવન છે. પરમાત્મા હ્દયને જીવન છે. સત્ય એ આત્માનું જીવન છે.દુનિયાનો ત્યાગ શરીરની પરહેજગારી છે. પરલોકનો ત્યાગ મનની પરહેજગારી છે. એક ડગલું દુનિયા અને એક ડગલું પરલોકમાંથી ઉઠાવી લઇને આગળ વધીએ તો ખુદાને મળી શકાય.બ્રહ્મજ્ઞાની એકલો હોઈ છે. તે કોઈને
ઓળખતો નથી. તેને કોઈ ઓળખતું નથી."

મન્સુરની નિર્મમ હત્યાના વર્ષો પછી શાયર-એ - આઝમ મિર્ઝા ગાલિબે મન્સુરને અંજલી અર્પતા કહ્યું હતું,

" દી ગઈ મન્સુર કો સૂલી
અદબ કે તર્ક પર
થા અનલહક હક્ક
મગર યક લફજે ગુસ્તાખાના થા "

Islanic Personalities and words

1.Abdullah bin Amar

Abdullah bin Amr bin Al-A'as accepted Islam before his illustrious father. He belonged to the tribe of Salim, a branch of the Quraish. He used to write down traditions spoken by the Prophet Mohammad (Sal-allahu-aleihi-wasallam). He was so devout, pious and God-fearing that he lost his eyesight owing to excess weeping. It is said that he died either in 63 or 73 A.H. at Makkah.

2.Abdullah Ibn Mas’ud

Abdullah Ibn Mas’ud’s real name was Abdullah and his father's name was Mas'ud. Abdullah Ibn Mas’ud, at the beginning of his youth, used to tending the flocks of a Quraish chieftain, Uqbah ibn Muayt. People called him "Ibn Umm Abd,” the son of the mother of a slave. Very soon, Abdullah ibn Mas'ud became a Muslim. Abdullah ibn Mas'ud gave up tending sheep in exchange for looking after the needs of the blessed Prophet. Abdullah ibn Mas'ud received a unique training in the household of the Prophet. He was under the guidance of the Prophet, he adopted his manner and followed his every trait until it was said of him, "He was the closest to the Prophet in character." He was present at the Battle of Badr. When he died at Madina in year 32 A.H., he was 60 years old.

3.Abu Ayub Ansari

Abu Ayub Ansari’s full name is Khalid bin Zaid Ansari Khajrazi, but he is well known by his surname. After his flight to Medina, the Holy Prophet (Sal-allahu-aleihi-wasallam) fixed his residence at Abu Ayyub's house. Abu Ayub Ansari accepted his hospitality. This honour was not shared by anyone else. He joined the Prophet (Sal-allahu-aleihi-wasallam) in all his fights and also took part in the great expedition sent by Hazrat Muawiyah against Constantinople. He died in 51 A.H. at Constantinople and, according to his last wish; he was buried at the foot of the wall of the city. He narrated many traditions from the Holy Prophet Mohammad (Sal-allahu-aleihi-wasallam).

4.Abu Bakr Siddique

Abu Bakr Siddique’s full name is Abdullah bin Osman Abu Qahafah. He was the first and the foremost companion of the Holy Prophet (Sal-allahu-aleihi-wasallam) in all his dangers and difficulties and was the first leader of the believers after the Prophet's (Sal-allahu-aleihi-wasallam) passed and the first male who accepted Islam when the new faith was announced. He was born at Makkah, two years and a half before the invasion of Makkah by Abraha, the ruler of Yemen and he died at Medina at the age of 60 years after a rule of 2 years and 5 months. The Holy Prophet (Sal-allahu-aleihi-wasallam) gave him the title of ‘Siddique’ (Extremely truthful) and praised him in many terms.

5.Abu Dawood

His full name is Abu Da'ud Suleiman Ibn Ash`ath al-Azadi al-Sijistani. He was a noted collector of hadith i.e. the sayings and traditions of Prophet Muhammad, and wrote the third of the six canonical hadith collections recognized by Sunni Muslims, Sunan Abi Da'ud. He was born in Sijistan or Sagestan, in Afghanistan in 817, and died in 888. Widely travelled among scholars of ahadith, he went to Iraq, Egypt, Syria, Saudi Arabia, Khurasan, Nishapur, and Marv among other places in order to collect ahadith. He was primarily interested in law, and as a result, the collection by him focuses largely on legal ahadith. From about 50,000 ahadith, he chose 4,800 for inclusion in his work based on their superior authenticity. Sunan Abi Da'ud, containing some 4800 hadith, is his principal work, but he wrote some 21 books in total.

6.Abu Huraira

Abu Huraira’s original name was Bad-Shams or Abd-Amer. Abu Huraira is also called so, for his love for a pet cat. After conversion to Islam, he changed his name to Abdullah or Abdur Rehman. He accepted Islam in the year of the Siege of Khaiber. He was greatly attached to the Prophet Mohammad (Sal-allahu-aleihi-wasallam). He had a wonderful memory and he was a great repository and an authority on traditions. Imam Bukhari narrated that more than 800 companions and their successors learnt traditions from Abu Huraira. Abu Huraira died in 59 A.H. at the age of 75 years.

7.Abu Sayed Al Khudri

Abu Sayeed al Khudri is very well known by his surname. He was extremely pious and a devoted man. A large number of traditions are ascribed to him. He died in 74 A.H. at Medina at the age of 84 years. He was buried at Jannatul Baqi, which is a famous graveyard at Medina, near the tomb of Hazrat Osman.

8.Abu Talib

Abu Talib’s real name was Imran but he is better known as Abu Talib because he had a son named Talib. Abū Ṭālib ibn ‘Abd al-Muttalib was the head of the clan of Banu Hashim. He was married to Fatima bint Asad. He was an uncle of Prophet Muhammad (Sal-allahu-aleihi-wasallam). Abu Talib raised and supported Prophet Muhammad, while he was a young man. After Muhammad began preaching the message of Islam, members of the other Quraishi clans requested Abu Talib to silence his nephew or control him. Despite these pressures, Abu Talib did nothing but support Muhammad and defended him from the other heads of the Quraish. Abu Talib died in 619 or 623, at around the same time as Muhammad's wife Khadija.

9.Aisha,

wife of Prophet. Hizrath Aisha or Ayesha is the daughter of Abu Bakr. She was the third wife of Prophet Muhammad. She was married to Prophet Muhammad at the age of 6, when Muhammad was 53, and they consummated their marriage, when she was at the age of 9. In Islamic writings, she is known as "Mother of the Believers" She is quoted as source for many hadith with Muhammad's personal life being the topic of most narrations. Most early accounts say that Muhammad and Aisha became sincerely fond of each other. Aisha is usually described as Muhammad's favorite wife, and it was in her company that Muhammad reportedly received the most revelations. Sunni historians see Aisha as a learned woman, who tirelessly recounted stories from the life of Muhammad and explained Muslim history and traditions. She is considered to be one of the foremost scholars of Islam's early age with some historians accrediting up to one-quarter of the Islamic Sharia or religious law, based on the collection of hadiths, to have stemmed from her narrations. In the mater of caliphate, Aisha not only supported Umar, Osman, and her father Abu Bakr, she also raised an army and fought against Ali, her stepson-in-law.

10.Ali Ibn Abu Talib

Ali Ibn Abu Talib was born in the Ka’bah on March 17, 599 or 600 in the city of Makkah. His father was Abu Talib ibn ‘Abd al-Muttalib. His mother was Fatima bint Asad. He was raised in the household of Muhammad. Ali, along with some members of the Banu Hashim clan, was Hanifs prior to the coming of Islam. When Muhammad reported that he had received a divine revelation, Ali was about ten years old. Ali was the first male to enter Islam. At the age of 22 or 23, Ali migrated to Medina shortly after Prophet Muhammad did. For the ten years that Muhammad led the community in Medina, Ali was extremely active in his service, serving in his armies, the bearer of his banner in every battle, leading parties of warriors on raids, and carrying messages and orders. As one of Muhammad’s lieutenants, and later his son-in-law, Ali was a person of authority and standing in the Muslim community. After the assassination of the third Caliph, Osman Ibn Affan, the Sahaba in Medina chose Ali to be the new Caliph. He was the caliph between 656 and 661 CE. He encountered defiance and civil war during his reign. While Ali was praying in the mosque of Kufa, a Khawarij assassinated him with a strike of a poison-coated sword. Ali died on the 21st of Ramadan in the city of Kufa on February 28, 661 CE. Muslims greatly respect Ali for his knowledge, belief, honesty, his unbending devotion to Islam, his deep loyalty to Muhammad, his equal treatment of all Muslims and his generosity in forgiving his defeated enemies.

11.Ayat

Verse or sentence in Quran. The meaning of Ayat is miraculous sign. There are Five methods of Ayat countings. The School of Kufa says they are 6239. The School of Basrah says they are 6204. The School of Sham says they are 6225. The School of Makkah says they are 6219 and the School of Madinah says they are 6211. The difference in the number of Ayats makes no difference in the meaning of Holy Quran.

12.Battle of Badr

The place of Badr is situated at 130 kilometres to southwest of Madina city, in Saudi Arabia. The city of Makkah at that time was one of the richest and most powerful pagan cities in Arabia, which fielded an army three times larger than that of the Muslims. The Battle of Badr was fought on March 17, 624 CE (17 Ramadan 2 AH in the Islamic calendar. The Muslims and the pagans of Makkah had fought several smaller skirmishes in late 623 and early 624. The Battle of Badr however was the first large-scale engagement between the two forces. The battle was extremely significant. The Muslim victory also signalled other tribes that a new power had arisen in Arabia and strengthened Prophet’s authority as leader of the often-fractious community in Medina. Local Arab tribes began to convert to Islam and ally themselves with the Muslims of Medina.

13.Bukhari

Abu `Abdullah Muhammad Ibn Isma’il al-Bukhari was born on the 13th of the Islamic month of Shawwâl, 194 AH, in the famous city of Bukhara, - present day Uzbekistan – in Afghanistan. The father of Imam Bukhari, Isma’il Ibn Ibrahim Ibn Mughîrah al-Ja`fî, was a great muhaddith and ascetic. From him Imam Bukhari inherited his characteristics of literary zeal and excellence. During his infancy, his father passed away. His mother took on the entire responsibility of bringing him up. Imam Bukhari became blind at a young age. It was said, by the Grace of God, later he regained his eyesight. At the age of eighteen, He visited Makkah accompanied by his mother and elder brother, Ahmad ibn Isma’il. After performing the pilgrimage, his brother returned with the company of his mother, but Imam Bukhari stayed there for further education. He was full of intelligence and excellent memory. Imam Bukhari travelled to cities everywhere for the transmission of Ahadith. He had gained immense knowledge. Even though he was rich by birth, Imam Bukhari was a simple and hard working person. He would fulfill his own needs by himself. Despite having a lot of wealth and status, he always kept the minimum number of servants required and never indulged himself in this matter.

14.Ibn Wahb

Ibn Wahb’s full name is Abu Muhammad Abd Allah Ibn Wahb Ibn Muslim. He was born at Old Cairo in Zu’l Kaada in the year 125 A.H. He was a member, by adoption, of the tribe of Quraish, a doctor of the sect or Malik: a native of Egypt was a mawla to Rehana, who was herself a mawla to Abu Abd arRahman Yazid Ibn Unais, of the tribe of Fihr. He was one of the great Imams of that age. He was a disciple of Imam Malik Ibn Anas. Ibn Wahb left his native town to meet Imam Malik in the year 148 A.H. He stayed with Imam Malik till the death of Imam Malik. Imam Malik conferred him with honours like ‘Imam’ and ‘Mufti’. For Twenty years he work hard to edit the works of his master, Imam Malik Ibn Anas, and to compile them into a Book, namely Al Muwatta. Ibn Wahb died in Old Cairo on Sunday, on 24th of Shaaban in the year 197 A.H.

15.Jabir Bin Abdullah

His full name was Jabir ibn Abdullah ibn Amr ibn Haram Al-Ansari. He was born in Yathrib 15 years before the Hijra. He belonged to a poor family of Yathrub. He was from the tribe of Khizraj. His mother was Naseeba binte Uqba ibn Uddi. He accepted Islam when he was a young boy. He is known to have fought in 19 battles, including Badr, under the command of Prophet Muhammad. He was a trusted Sahaba. He was present during the conquest of Makkah.
He fought in the battles of Basra, Siffin, and Nahrawan under the command of Ali ibn Abi Talib. Due to old age, Jabir was unable to participate in the Battle of Karbala. Jabir had a long life and became blind in his old age. He was poisoned by Al-Hajjaj bin Yousuf Thaqfi in the age of 94 years because of his loyalty to Ahl al-Bayt. He was buried in Madain near Baghdad at the bank of river Tigris. His died in 78 AH (697).

16.Khadijah

Khadijah Bint Khuwaylid was the First wife of Prophet Muhammad. She was the wealthiest person in Makkah. She always thought about helping the poor and sharing their sorrow and difficulties, and solving their problems. Therefore, they called her "Ummul Yatama,” meaning, "Mother of the Orphans". She married twice. Twice she became widow. On third time, at the age of 40, she married young Muhammad, who was 25 years old. She was the first wife of Prophet Muhammad. She was the first women to accept the religion of Islam. Prophet Muhammad never intends to marry another woman while Hazrath Khadija was alive. Their married happy life continued, during which she gave birth to Al-Qasim and Abdullah or Al-Tayib. She also gave to birth to four daughters namely, Zainab, Ruqaiyah, Fatimah, and Umm Kulsum. Prophet Muhammad loved her and respected her very much. She was one of the four virtuous women of the world, namely Asiyah wife of Pharoah, Mariam, mother of Jesus, Khadija bint Khuwalaylid and Fatima bint Muhammad.

17.Mohammad

Mohammad Bin Abdullah was born in Makkah around 570 CE into the Banū Hāshim clan of the Quraish tribe. His father was Abdullah and his mother was Amina. When he was about forty years old, he is said to have experienced a divine revelation while he was meditating in a cave outside Makkah. He began to preach to his kinfolk first privately and then publicly. As a result, the pagans threatened prophet Muhammad and his followers. During this period, Muhammad was protected by his uncle Abū Talib. When he died in 619, the leadership of the Banū Hāshim passed to one of Muhammad's enemies, 'Amr ibn Hishām, who withdrew the protection and stepped up persecution of the Muslim community. In 622, Muhammad and many of his followers fled to the neighboring city of Yathrib or Medina. This migration is called the Hijra.

18.Muslim

Imam Muslim’s full name is Abu Al Hussain Muslim, Ibn Al Hajjaj Al Qushairi. He was born at Naishapur, in the year 204 A.H. He collected many authentic traditions of Prophet. His book is called Sahihu Muslim. His book is included in ‘Two Authentic Books of Traditions’. The First Authentic Book of Traditions’ is Sahihul Bukhari. Imam Muslim died in the year of 261 A.H.

19.Muwatta

Al Muwatta is the name given to a book of compilations of Traditions. It is one of the Six Authentic Books of Traditions. Imam Malik compiled. Imam Malik died in the year 179 A.H.

20.Osman

Osman’s real name is Osman Ibn Affan. He was the Third Khalifa of Islam. In the year 23 A.H., i.e. in 643 AC, when the Second Khalifa, Umar Bin Al Khattab died, he was chosen as Third Khalifa. He ruled for 12 years. He was assassinated by Muhammad, son of Abu Bakr and other conspirators on June 17, 656 AC. He was known as ‘Zu’u Noorain’ or ‘The Possessor of Two Lights’. He married the two daughters of Prophet Mohammad, namely Ruqaiyah and Ummu Kulsum. In his times. The Quran was correctly edited and publicized.

21.Quran

It means ‘Readable”. Muslims believe it to be a Word of God. It is the only uncorrupted original book in the Islamic History. The original Quran was revealed in Arabic language. Now, it is translated in all major languages. The Holy Book is divided by the Scholars into Harf, Kalimah, Ayat, Surah, Ruku, Rub, Nisf, Suls, Juz and Manzal.

22.Surah

A chapter of Quran. There are 114 chapters or Surahs in Holy Quran.

23.Tirmidhi

Tirmidhi or Tirmizi’s full name is Abū Īsā Muhammad ibn Īsā ibn Surat Ibn Mūsā Ibn ad-Dahhāk as-Sulamī at-Tirmidhi. He was born in the year 209 AH. He was born in Bugh, a suburb of Termez, Uzbekistan, to a family of the widespread Banū Sulaym tribe. He was a medieval collector of hadiths or Traditions. He wrote the ‘Sunan al-Tirmidhi’. His book is one of the Six Authentic Books of Traditions. He played a major part in giving the formerly vague terminology used in classifying hadith according to their reliability a more precise set of definitions. Starting at the age of twenty, he travelled widely, to Kufa, Basra and the Hijaz, seeking out knowledge from, among others, Qutaiba Ibn Said, Bukhari, Imam Muslim and Abu Dawood. Imam Tirmidhi was blind in the last two years of his life. Tirmidhi is buried in Sherobod, 60 kilometers north of Termez, Uzbekistan. He is locally known as Termiz Ota or Father of Termez City. He died in Bugh on 13 Rajab 279 AH.

24.Umar bin Al Khattab

Umar’s full name is Umar bin Al Khattab. He was born at Makkah around 580 A.D He was younger than Prophet Mohammad was by about ten years. Khattab, the father of Umar, was among the prominent members of the Banu Adis. Umar's mother was Khantamah who was the daughter of Hishām bin al-Mughîrah. One of the sisters of Umar's mother, Umm Salma was married to Prophet Muhammad. When Umar was a child, he used to graze the flocks of goats and sheep of his maternal aunts. Among the Quraish of Makkah, only seventeen persons could read and write, and Umar was one of them. Umar was a skillful rider. He was very intelligent and shrewd. He was a good public speaker. On several occasions, he successfully undertook ambassadorial missions on behalf of the Quraish. He was always prepared to stand up against the oppressor and espouse the cause of the weak. He was a successful trader and he undertook journeys to Syria, Iraq, Yemen, and elsewhere. When Umar migrated from Makkah, he was one of the richest Quraish merchants. Umar had three wives. His first wife was Qariba bint Abi Umayya al-Makhzumi. She belonged to the same clan as the mother of Umar. His second wife was Zainab bint Maziun. She was the sister of Usman bint Maz'un an early companion for whom the Holy Prophet had great regard. She was the mother of Abdullah and Hafsah. His third wife was Malaika bint Jarul al-Khuzai. She was also called Umm Kulsum. When the Holy Prophet (peace be on him) proclaimed his apostlehood. Umar, a young man of strong convictions, held the new faith to be a sacrilege of the idols of Katbah. He went to the Quraish and participated in their counsels. Then the meeting invited volunteers who would kill the Prophet. Umar volunteered to kill the Prophet. Meanwhile, he was compelled to go to the house of his sister, Fatima and Brother-in-Law Saeed Bin Zaid, who became Muslims. Sister Fatima made him to read some Ayats of Quran. Umar felt that those verses of Ta Ha were addressed to him in person, and the mysterious Ta Ha referred to Umar-the Man. Then, he said to his sister, "I came to you as an enemy of Islam; I go from you as a friend of Islam. I had buckled this sword to slay the Prophet of Islam; I now go to him to offer him allegiance." Then Umar became a prominent follower of Islam. The Prophet took Umar’s daughter Hafsah as his third wife. After many years, he became the Second Khalifa, after the death of Abu Bakr in the year 13 AH. For ten years, he ruled religiously. He was killed by Firoz, a Persian slave in the year 23 AH. In his times, the Islamic empire increased a lot.

25.Yathrib / Madina

Yathrib is also known as Al-Madina, the City. Prophet Mohammad took shelter in Yathrib, after making Hizrath from Makkah. Gradually, the Yathrib became a ‘Madinatun Nabi’ or ‘the City of Prophet’. It is situated area of Hijaz in Saudi Arabia. Prophet Mohammad was buried in Yathrib or in “Madinatun Nabi’.

26.Zaid

Zaid full name is Zaid Ibn Thabit. His mother was An-Nawar bint Malik. Zaid was 13 years old at the time of Battle of Badr. Prophet Muhammad did not allow him in war preparations. Zaid decided to learn the Qur'an, whatever part was revealed, by heart. He did so. Then, Prophet Mohammad asked Zaid to learn the Hebrew and Assyrian languages. Later on, he was appointed as scribe to handle correspondence and to collect and keep record of the Qur'anic verses. Zaid was not the only one who acted as a scribe for the Prophet. There were forty-eight persons, who used to write for Prophet. Zaid was very prominent among them. He used his time to recite the Qur'an, and continued to learn the Quranic verses as they were recited by Prophet Muhammad. Zaid later volunteered to fight when he was 19 years old. This time he was accepted in the ranks of the Muslim army. After the death of Prophet Muhammad, the task fell on Zaid to authenticate the first and most important reference for the Ummah of Muhammad. This became an urgent task, because many of persons who memorised Quran died in the Battle of Yamamah. Umar Ibn al Khattab convinced the Khalifa Abu Bakr that the Quran should be collected in one manuscript. During Abu Bakr's reign as caliph, Zaid Ibn Thabit was given the task of collecting the Quranic verses from all over Arabia. Zaid diligently started locating the Quranic material and collecting it from every authentic source. When Zaid had completed his task, he left the prepared documents with Abu Bakr. Before he died, Abu Bakr left the documents with Umar. Umar left it with his daughter Hafsah. Hafsah, Umm Salamah, and Ayeshah were wives of Prophet Muhammad, who memorized the Qur'an. During his caliphate, Osman obtained the manuscript of the Quran from Hafsah. He again summoned Zaid Ibn Thabit, and some other companions to make copies of Quran. Zaid was put in charge of the task. The style of Arabic dialect used was that of the Quraish tribe. Zaid and other Companions copied many copies. One of these was sent to every Muslim province for reference. The wrong or doubtful copies were burnt down everywhere. The Caliph Osman kept a copy for himself and returned the original manuscript to Hafsah.

Gandhiji on Islamic ideology : Prof. Mehboob Desai

o “I think, Islam is also a peace-loving religion such as Christianity, Buddhism and Hinduism. No doubt, there is difference in standards. But, every religion aims for peace.”
o “God is One. a Muslim is a brother of another Muslim. all Muslims practice these principles of Islam. These principles are unique parts, which are imparted into Indian Culture. These two are Islamic Contribution. The concept of unity, ‘man is brother of man’ is accepted by Hindu philosophers, at higher level of philosophy. Even though Hindu theology ascertains the Oneness of God, the followers of Hinduism are not as strict as the believers of Islam in accepting this truth. one cannot deny this fact.”
o “For converting into Islam, Holy Quran never tells to use the force. Thus, the Holy Book says ‘No compulsion in religion.’ The whole life of Mohammad, the Messenger of Allah nullifies the idea of compulsion and coercion in religion. I am not aware of any Muslim who supported compulsion in religion. If the compulsion is to be used for conversion into Islam, then the Universal Religion would come to zilch.”
o “I am of the opinion that the believers of Islam use sword time and again. But, it is not due to the teachings of Holy Quran. I opine that they are thankful to the circumstances in which the Islam was born.”
o “I have read Holy Quran again and again. It not only encourages adopting what ever is good in my religion as well as in the religions of world, but also makes me do so as my duty.”
o “I surely believe that Islam is a God created religion. So, I believe, Holy Quran is also created by God. I believe, Mohammad Saheb is Messenger of God.”
o “My conclusive opinion is that basically, Holy Quran commends the nonviolence. It says, nonviolence is better than violence. It ordains to follow nonviolence as a sense of duty. Violence is permissible only under certain needs.”
o “Even the meaning of Islam is Peace, that is, nonviolence. Badshah Khan is a strict Muslim. he never neglects Prayer and Fasting. He has accepted nonviolence as a religious duty. If a person alleges that he cannot strictly practice the religion, then there is no solution for his problem. I, myself, cannot follow my religion as such. I have to accept this truth with humility. If anything is left out in my practice, it is the standard, not the article. But, if any body doubts the presence of nonviolence preaching in Holy Quran, then the doubt is spurious. There is no need to discuss about it.”

Jihad and Nonviolence : Prof. Mehboob Desai

In the present times, the terrorists are using the word ‘Jihad’ for justifying their inhumane violence against their enemies. We know that no religion supports terroristic violence. Hence, no terrorist is a follower of any religion. A terrorist believes in his own narrow-minded brand of ideology. He joins his own type of terrorism to an ancestral religion.
The theosophical meaning of Jihad, that is, the real meaning of Jihad is not well know to common people in our society. Jihad means to strive in the way of Allah with one’s own life, means and measures to get His blessings. For achieving His mercy, one has to face the difficulties with patience, but not to create difficulties impatiently for others. Jihad means to strive. This can be any kind of striving in the way of God, which involves either spiritual or personal effort, material resources, or arms. Jihad is also used to refer to a war waged by the Muslims for the defence or advancement of Islam; it's interests and ideals. In this regard, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, said,
“Strive against selfish desires and greediness.”
“Let us be freed ourselves from little striving. In the little striving, Muslims shall have to fight with nonbelievers. It happens once in a while. Let us practice the great striving, that is against selfishness. Muslims shall have to Jihad against selfishness.”
The word striving or Jihad is used profusely in Holy Quran. But, in the whole of Holy Quran, the word ‘Jihad’ is not used in relation to indiscriminate war, innocent blood-shedding and indiscreet violence. As far as I know, in Arabic language, the word ‘Jihad’ means ‘to strive; to attempt’. To strive in the way of Allah is called Jihad in Islam. If one strives with all might and main to serve the poor people, feed the needy people, to restrain oneself, to pray consistently, to advise wisely, to guide others on right path, to make efforts for achieving righteous things, such things are called Jihad. Holy Quran says,
“Do Jihad with patience.”
Jihad word includes many righteous efforts of Muslims in the way of Allah. Many people of Makkah had migrated to Ethiopia, ruled by a Christian King, to safeguard their religion and their lives. It was also called Jihad by Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him. If a person served his old parents, his service was called Jihad. If a woman performed Umra or Hajj, the performance was called Jihad. Mohammad, the Messenger of Allah used Jihad in many contexts. While giving guidance to Mohammad, the Messenger of Allah, Allah says in Holy Quran,
“Fight those who believe not in Allah nor the Last Day nor hold that forbidden which hath been forbidden by Allah and His apostle nor acknowledge the religion of truth (even if they are) of the People of the Book until they pay the Jizya with willing submission and feel themselves subdued.”
This guidance is binding on all Muslims. Aisha, the Mother of Muslims (RA) narrated,
“I said, "O Allah's Apostle! Shouldn't we participate in Holy battles and Jihad along with you?” He replied, "The best and the most superior Jihad for women is Hajj which is accepted by Allah.” Aisha added: Ever since I heard that from Allah's Apostle I have determined not to miss Hajj.”
One day, a man asked Mohammad, the Messenger of Allah,
“Who is the best of Muslims?”
Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, replied,
“One that strives in the way of Allah with all of his means and might.”
The person asked for clarification,
“What does it mean?”
Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, replied,
“One that strives in the way of Allah means one that fasts in the day time and performs Salat in the night time.”
Likewise, Abdullah Bin Mas’ud narrated,
“I asked Allah's Apostle, "O Allah's Apostle! What is the best deed?” He replied, "To offer the prayers at their early stated fixed times.” I asked, "What is next in goodness?” He replied, "To be good and dutiful to your parents.” I further asked, what is next in goodness?” He replied, "To participate in Jihad in Allah's cause.” I did not ask Allah's Apostle anymore and if I had asked him more, he would have told me more.”
Also, Abu Said narrated,
“Allah's Messenger (peace be upon him) was asked who would be most excellent and most exalted in degree in Allah's estimation on the Day of Resurrection, and replied, "The men and women who make frequent mention of Allah.” He was asked if they would be superior even to the man who had fought in Allah's cause. Allah’s Messenger replied, "Even though he plied his sword among infidels and polytheists till it was broken and smeared with blood, the one who made mention of Allah would have a more excellent degree than he.”
Once one person asked Mohammad, the Messenger of Allah,
“Which is the best way of Jihad?”
Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, replied,
“The best way of Jihad is to keep restraint on one’s actions and to fight against one’s own anger and greediness. That is the best way of Jihad.”
In Islamic terminology, the best way of Jihad is called ‘Jihad E Akbari’.
Thus, Jihad is not used only for war and blood shedding. Many a time, Jihad is used to indicate the striving and struggling in the way of Allah, without using any deadly weapons. Many a time, a striving and struggling with weapons is mentioned by ‘Qatal’ or ‘Qatl’ means ‘to kill ’.
Even the word ‘qatl’ is used few times in the Holy Quran, like in Surah Al Baqara and in Surah Al Israa. When the word Jihad indicates such beautiful meanings of theological status, it is not befitting to use Jihad for causing the unwanted terrorism and meaningless murders by some misguided people. When the people come to know about the difference in between Jihad and qatl, the concept of Islam will take a new mode, then, the Critics stops to relate the terrorism with Islam, the Peace.

Kurbani and Nonviolence : Prof. Mehboob Desai

The episode of Prophet Ibrahim, peace be upon him, is given in the Holy Quran in the Surah As-Saffat, from Ayat №- 101 to Ayat №-107. This episode is the founding source of Islamic tradition of sacrifice. As per this episode, after a long and unbroken service to Allah, Prophet Ibrahim, peace be upon him, got a son at the age of 86 years. The son was named ‘Ismail’. Prophet Ismail, peace be upon him, was brought up with love and affection by his parents. When the son was 8 or 10 years old, Prophet Ibrahim, peace be upon him, had a vision. In the vision, Prophet Ibrahim, peace be upon him, was ordered to sacrifice his beloved son for the sake of his Lord. In such ways, Lord tests His believers.
As soon as he received the order of sacrifice from his Lord, Prophet Ibrahim, peace be upon him, took his son Ismail, peace be upon him, to a forest. Son Ismail, peace be upon him, was also willingly followed his father. He knew the order of his Lord and he requested his father to sacrifice him as per the order of his Lord. Prophet Ibrahim, peace be upon him, took his son to a mountain, kept the head of his son on a stone, and he tried to cut off the throat of his son with a sharp sword. At that moment, once again the Holy God spoke to him, “O Ibrahim!” You have already fulfilled the vision!” Then, God made Prophet Ibrahim, peace be upon him, to sacrifice a ram instead of his son, Ismail, peace be upon him. Since then, as a redeeming of one’s own sins, sacrificing of beloved animal has been adopted by the people of Book, i.e. Jews, Christians etc. The very same tradition is adopted by Islamic believers too. Holy Quran reads,
“So, We gave him the good news of a boy ready to suffer and forbear. Then, when the son reached the age of serious work with him, he said: "O my son! I see in vision that I offer thee in sacrifice: now see what is thy view!” The son said: "O my father! do as thou art commanded: thou will find me if Allah so wills one practicing Patience and Constancy!” So, when they had both submitted their wills to Allah and he had laid him prostrate on his forehead (for sacrifice). We called out to him "O Abraham!” Thou hast already fulfilled the vision!” Thus indeed do We reward those who do right. For this was obviously a trial. And We ransomed him with a momentous sacrifice.”
In Islam, sacrificing of animal is widely practiced. The sacrificing and the performance of Hajj are interrelated. So, about the sacrificing of living animals, Holy Quran says,
“The sacrificial camels we have made for you as among the Symbols from Allah: in them is much good for you: then, pronounce the name of Allah over them as they line up for sacrifice: when they are down on their sides, after slaughter, eat ye thereof and feed such as, beg not but, live in contentment and such as beg with due humility: thus, have we made animals subject to you that ye may be grateful. It is neither their meat nor their blood that reaches Allah: it is your piety that reaches Him: He has thus made them subject to you that ye may glorify Allah for His guidance to you: and proclaim the Good News to all who do right.”
In the above Ayats, Allah clarifies to His believers that the meat and blood of sacrificed animals do not reach to Him. In doing so, the piety of believers surely reaches Him. Every sacrifice shall have to be done with piety, piousness and pity towards the poor. Instead of keeping the whole meat of sacrificed animal, a believer shall have to distribute it to other people generously and freely. In a sacrificing of an animal, the killing of an animal is not important. The piety and pity are very important. This intention is clarified in another Ayat of Holy Quran. Holy Quran clarifies,
“And complete the Hajj or `Umra in the service of Allah. But if ye are prevented from completing it, send an offering for sacrifice such as ye may find, and do not shave your heads until the offering reaches the place of sacrifice. And if any of you is ill or has an ailment in his scalp (necessitating shaving) (he should) in compensation either fast or feed the poor or offer sacrifice; and when ye are in peaceful conditions again, if anyone wishes to continue the 'Umra on to the Hajj he must make an offering such as he can afford it he should fast three days during the Hajj and seven days on his return making ten days in all. This is for those whose household is not in (the precincts of) the Sacred Mosque. And fear Allah and know that Allah is strict in punishment.”
If a believer does not like to sacrifice an animal, out of kindness towards animals or due to any other reason, Allah gives him a chance to avoid a sacrifice of animals. The believer may fast in ransom of sacrificing of an animal. This facility in Islam shows that piety in creed and pity towards animals are very important in human life. Practically, Islam is in support of nonviolence. When we observe the history of all religions, we find that in the ancient and medieval times, every religion permitted the bloody animal sacrifice. The legend of Sheth Ragapashah and Chailaya is similar to the episode of Prophet Ibrahim and his son, Ismail, peace be upon them.
In short, the Islamic principles of sacrificing an animal are very logical and practical. They are not aiming at violence and blood shedding. In an animal sacrifice or in the substitute method, important is to have piety towards one’s Lord, sacrificing of self-interest and contribution towards the needy people. The core of Islamic sacrifice is theological. It is not bloody and violent. It is not too much to say that for a reasonable human being, the Jain Dharma’s nonviolence seems to be excellent. At the beginning of this Essay, I have already said,
“The nonviolence of Mahavir is delicately intricate and divine, whereas the nonviolence being adopted and practiced by Mahatma Gandhi is humane in nature. When compared to these two kinds of nonviolence, the Islamic nonviolence is innate, sensible and practical.”
Once Gandhiji said,
“Many Muslim friends have told me that Muslims will not accept nonviolence indiscriminately. As per their saying, for the Muslims, the violence is as righteous and necessary as nonviolence. One of two may be adopted as per one’s need.”
For establishing the righteousness and equality of these two things need no need of citations from Holy Quran. The creed of sacrificing animals is adopted by human race since the times immemorial. Moreover, nowhere in the world, there is no indiscriminate violence. Exactly opposite to it, I have heard from many of my Muslim friends that Holy Quran recommends practice of nonviolence many a time. As per its instructions, patience and pardoning is more important that revulsion and retaliation.

Islam: War and Nonviolence : Prof. Mehboob Desai

Since his childhood, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, was loved by all in Makkah. In his teen age and in his youth, he was praised as ‘Trustworthy’ and ‘Modest’. But, soon as he started propagating the teachings of Islam, for thirteen years, he faced the people of Makkah as hostile as they could be. He lived in negative atmosphere and tolerated all types of hurdles created by his neighbours and relatives, not to speak of other citizens. The people of Makkah took him and his followers to task. During these thirteen years, many Ayats of Holy Quran were revealed to him. These Ayats were full of advice to Mohammad, the Messenger of Allah, to keep patience and tolerance against the maltreatment and misbehaviour of people of Makkah and other pagan people. He was advised to live a righteous, pious and patient life even in those treacherous conditions.
Thereafter, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, migrated to Yathrib along with a few of his followers. This migration is called Hijrat. Then, many people reached there. Yathrib became Madinah, or a City. Mohammad, the Messenger of Allah was not spared in this city also. The people of Makkah had tried their level best to kill Mohammad, the Messenger of Allah, who was staying then in Madinah. The people of Makkah gathered an army to attack Madinah. Then, for the first time in Holy Quran, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, was guided to defend himself against those offensives by the pagan people. The permitting Ayat of Holy Quran reads,
“To those against whom war is made permission is given to fight, because, they are wronged. Verily, Allah is Most powerful for their aid. They are those, who have been expelled from their homes in defiance of right for no cause except that they say, "Our Lord is Allah.” Did not Allah check one set of people by means of another there would surely have been pulled down monasteries churches synagogues and mosques in which the name of Allah is commemorated in abundant measure. Allah will certainly aid those who aid His cause; for verily Allah is Full of Strength Exalted in Might, Able to enforce His Will. (They are) those who if We establish them in the land establish regular prayer and give regular charity enjoin the right and forbid wrong: with Allah rests the end (and decision) of (all) affairs.”
The defensive war was permitted. But, even in the defence war, the violence is restricted by Islam. In another Ayat, holy Quran says,
“Allah forbids you not with regard to those who fight you not for your Faith, nor drive you out of your homes, from dealing kindly and justly with them: for Allah loveth those who are just. Allah only forbids you with regard to those who fight you for your Faith and drive you out of your homes, and support others in driving you out from turning to them for friendship and protection. It is such as turn to them in these circumstances that do wrong.”
The defensive war is permitted to help the helpless. In this regard, special instructions is also given. Holy Quran says,
“Let those fight in the cause of Allah who sell the life of this world for the Hereafter. To him who fighteth in the cause of Allah whether he is slain or gets victory soon shall We give him a reward of great (value). And why should ye not fight in the cause of Allah and of those who being weak are ill-treated and oppressed? Men women and children whose cry is: "Our Lord! rescue us from this town whose people are oppressors; and raise for us from Thee one who will protect; and raise for us from Thee one who will help!” Those who believe fight in the cause of Allah and those who reject faith fight in the cause of evil: so fight ye against the friends of Satan: feeble indeed is the cunning of Satan”
But, even in war, Muslims should not negligent of discrimination and transgressing. Quran says,
“O ye who believe! When ye go forth to fight in the way of Allah, be careful to discriminate, and say not unto one who offereth you peace: "Thou are not a believer;” seeking the chance profits of this life so that ye may despoil him. With Allah are plenteous spoils. Even thus, as he now is, were ye before; but Allah hath since then been gracious unto you. Therefore, take care to discriminate. Allah is ever informed of what ye do.”
“Fight in the cause of Allah those who fight you but do not transgress limits; for Allah loveth not transgressors.”
When the Holy Quran had given guidance as such, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, had fought 24 times with his enemies in the battle fields. None of those fights was meant for kingly power, for the formation of royal kingdom, or for showing off a patriotic attitude. The Muslim armies were gathered for the defensive wars for the safety of believers. The bloodshed was done less. The number of martyred soldier in those 24 wars was 125 in total. The number of dead in the enemy army was 923. Many of them were killed due to natural calamities.
As per the instructions of Holy Quran, the main aim of those defensive wars was to protect the weak and innocent people, who wanted to follow Islam, what they believe in. they were not fought for any land or property or power. Therefore, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, was used to give strict instructions to Muslim soldiers prior to any battle.
“Don’t use the weapon in war for violence only. A weapon is meant for self-defence. It is not meant for violence.”
In the second year of Hijri, on the 17th day of Ramadan, the armies of pagan people of Makkah were to attack the army of Muslims at Badr. Before the war, Muslims were called for Salat. Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, led the prayer. After the Salat, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, gave instructions to his soldiers,
“Remember, victory never depends neither on the majority of soldiers, nor on power nor on might nor on full supply of armaments. Victory depends on patience, confidence and the belief in Allah.”
The theosophical personality of Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, was not separated from the administrator’s personality of him. The two personalities were unique but one in the Messenger of Allah. Whatever Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, had preached as the principals of Islam, he had kept those discourses in practice in his real day-to-day life sincerely. Thus, Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, became a best model for Muslims in the society of pagans. He ran the administration of his Islamic society in righteous manner. He demonstrated the truth through his life that Islam was not full of violence, but full of peace, dedication, contribution and sacrifice of selfishness.

Mohammad, the Messenger of Allah and nonviolence: Prof. Mehboob Desai

The life of Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, was on the foundation of peace and nonviolence. Since his childhood to his young age, he was called as ‘trustworthy’ and ‘modest’ even by the pagan Arabs. During the period of Prophethood, while propagating the Islam, he had faced many hurdles, insults, and difficulties; yet, he had not deserted his nature of composure, compassion and patience. The instructions of Holy Quran, such as ‘No compulsion in religion’ and “No fighting” were strictly followed. Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, had spent whole of his life as patiently and piously as humanly possible without any arrogance and pride. It was inscribed on the sword of Mohammad, the Messenger of Allah,
“Forgive him who wrongs you; join him who cuts you off; do good to him who does evil to you; and speak the truth even if it be against yourself.”
As Abdulla Bin Amr has narrated, once a man asked the Messenger of Allah, “What sorts of deeds of Islam are good?” The Messenger of Allah replied, “To feed the poor, to greet whom you know and to those whom you do not know.”
While explaining the relationship with neighbours, Mohammad, the Messenger of Allah said, “He is not a Muslim, who feed himself while his neighbour is hungry.” By following the tradition of Messenger of Allah, Umar Ibn al-Khattab said, "Does one of you want to fill his belly apart from his neighbour or nephew? How can you overlook this Ayat? 'You squandered your good things in the life of this world and sought comfort in them.’ “(Sura 46 Ayat 20).
Holy Quran orders a Muslim to help his neighbour. It says,
“Serve Allah and join not any partners with Him: and do good to parents kinsfolk orphans those in need neighbors who are near neighbors who are strangers the companion by your side the way-farer (ye meet) and what your right hands possess: for Allah loveth not the arrogant the vainglorious.”
While explaining about the qualities of a Muslim, Messenger of Allah said,
“Don't nurse grudge and don't bid him out for raising the price and don't nurse aversion or enmity and don't enter into a transaction when the others have entered into that transaction and be as fellow-brothers and servants of Allah. A Muslim is the brother of a Muslim. He neither oppresses him nor humiliates him nor looks down upon him. The piety is here, (and while saying so) he pointed towards his chest thrice. It is a serious evil for a Muslim that he should look down upon his brother Muslim. All things of a Muslim are inviolable for his brother in faith; his blood, his wealth and his honour.”
Messenger of Allah always loved to protect the lives of animals and birds. Once the Messenger of Allah and his companions were travelling. Abdullah Ibn Mas’ud narrated,
“One day we saw a bird with her two young offsprings. We captured the two young offsprings. The bird came and began to spread its wings. The Messenger of Allah, peace be upon him, came and said: “Who grieved this for its young ones? Return its young ones to it.” He also saw an ant village that we had burnt. He asked: “Who has burnt this?” We replied: “We.” He said: “It is not proper to punish with fire except the Lord of fire.”
The above incident shows the nonviolent nature of Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him. He prohibited even stealing of eggs from the nests of birds. Abu Huraira narrated it,
“The Messenger of Allah said, "Allah curses a man who steals an egg and gets his hand cut off, or steals a rope and gets his hands cut off.”
Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, did not like to eat Onion and Garlic. But, he did not force his people not to eat the Garlic, Onion etc. Abu Ayub Ansari narrated,
“When food was brought to Messenger of Allah, peace be upon him, he ate out of that, and sent the remaining part to me. One day, he sent to me the leftover; I found that he had not taken from it at all, for it included garlic. I asked him whether that was forbidden, whereupon he said: “No, but, I do not like it because of its odour.” Then I said: “Then I also do not like what you do not like.”
The reason for not eating the garlic and onions by Messenger of Allah, peace be upon him, was revealed by himself. The garlic and onion were not prohibited by Allah. But, any bad smell was not befitting to a good man, while he would be talking to holy persons. Jabir Bin Abdullah narrated,
“The Messenger of Allah said, "Whoever has eaten garlic or onion, should keep away from us, or should keep away from our mosque and should stay at home.” Ibn Wahb said, "Once a plate full of cooked vegetables was brought to the Messenger of Allah at Badr. Detecting a bad smell from it, he asked about the dish and he was informed of the kinds of vegetables it contained. He then said, "Bring it near,” and so it was brought near to one of his companions who was with him. When the Messenger of Allah saw it, he disliked eating it and said to his companion, "Eat, for I talk in secret to ones whom you do not talk to.”
Abu Sayed Al Kudri narrated,
“We made no transgression but Khaybar was conquered. We, the Companions of the Messenger of Allah, peace be upon him, fell upon this plant, i.e. garlic, because the people were hungry. We ate it to our heart's content and then made our way towards the mosque. The Messenger of Allah, peace be upon him, sensed its odour and he said: He who takes anything of this offensive plant must not approach us in the mosque. The people said: “Its use has been forbidden; its use has been forbidden.” This reached the Messenger of Allah, peace be upon him. He said: “O people, I cannot forbid the use of a thing, which Allah has made lawful, but, this garlic is a plant the odour of which is repugnant to me.”
Even though Mohammad, the Messenger of Allah, peace be upon him, was having a full control over his people, he never forced his will and wish on his followers. He told the truth. He lived a simple life. He dedicated his life for the worship of Allah. Yet, he never overlooked his responsibility towards his family and his people. He never wore Silk or any other costly cloth that was a show-off of rich people. He was not fond of richly food. He normally used a white cloth to cover his body. He talked with others, simply and sincerely. He treated rich and poor alike. His behaviour was full of love and compassion. While he was alive, the Islam had spread. Yet, he had not shown his authority as normal kings would have done. He never sat on a throne. He never wore a crown. He never attired in a sacerdotal gown. He never lived in a mansion. He lived in a mud cottage, with a top of palm tree leaves. Every one was freely allowed to meet him, irrespective of his age, nationality, race and religion. He loved the children very much. He used to play with children in the streets. He used to visit the sickly people at their homes. He was accustomed to accompany a Muslim or a non-Muslim, while biding him goodbye. He never rejected an invitation, even by a poor-man or by a slave. These special characteristics were naturally seen in his life.
In the book, ‘Life of Mohammad’, Sir W. Mure wrote,
“He conducted with love and respectfully even with common people. When he did walks, he walked respectfully. He showed mercy upon all. If any body irritated him by a word or deed, he was not offended. He was self-restraint. He was lenient. He generously donated. These qualities had made him loved by all, who were around him.”