યે મુસલમાન થે : ડૉ. મહેબૂબ દેસાઈ

પંજાબના શહેર અમૃતસરમા યોજાયેલા આંતર રાષ્ટ્રીય સેમીનારના સમાપન સમારંભના અધ્યક્ષ સ્થાને એક યુવાન શ્રી આલોક બાજપાઈ આવ્યા હતા. અમારો ઉતારો એક જ હોટેલમાં હતો. દિલ્હી યુનીવર્સીટીના ફેલો રહી ચુકેલા બાજપાયે રાત્રે મહેમાનોની મહેફિલમા જાણીતા હિંદી કવિ શ્રી દેવી પ્રસાદ મિશ્રની ભારતના મુસ્લિમોની વ્યથા અને કથા વ્યક્ત કરતી એક લાંબી કવિતા સંભળાવી, અમને બધાને મંત્રમુગ્ધ કરી મુક્યા. એ કાવ્ય ઇસ્લામ અને તેના અનુયાયીઓ માટે સત્ય ભાસે છે. કાવ્યમાં મુસ્લિમોના ભારતમાં આગમનથી આજદિન સુધીની તેમની મનોદશ ટૂંકા અને સરળ શબ્દોમાં કવિએ સુંદર રીતે સાકાર કરી છે. ઉત્તર પ્રદેશના કસીહા રામપુરમા ૧૮ ઓગસ્ટ ૧૯૫૮મા જન્મેલ દેવી પ્રસાદ મિશ્રને ૧૯૮૭મા ભારત ભૂષણ અગ્રવાલ પુરસ્કારથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા છે. રાહે રોશનના હિન્દુ મુસ્લિમ વાચકોને તેમનુ આ કાવ્ય ગમશે. મૂળ હિન્દીમાં લખાયેલ આ કાવ્યનું શીર્ષક છે “મુસલમાન”.

“કહેતે હૈ વે વિપત્તિ કી તરહ આએ

 કહેતે હૈ કી વે પ્રદુષણ કી તરહ ફૈલે

વે વ્યાધી થે

બ્રામણ કહેતે થે વે મલેચ્છ થે

વે મુસલમાન થે

ઉન્હોને આપને ઘોડે સિન્ધુ મેં ઉતારે

ઔર પુકારતે રહે હિન્દુ ! હિન્દુ ! હિન્દુ !

બડી જાતી કો ઉન્હોને બડા નામ દિયા

નદી કા નામ દિયા

વે હર ગહરી ઔર અવિરત નદી કો

પાર કરના ચાહતે થે

વે મુસલમાન થે લીકેન વે ભી

યદી કબીર કી સમઝદારી કા સહારા લિયા જાય તો

હિન્દુઓ તરહ પૈદા હોતે

ઉનકે પાસ બડી બડી કહાનિયાં થી

ચાલને કી, ઠહરને કી, પીટને કી, ઔર મૃત્યું કી

પ્રતિપક્ષ કે ખૂન મેં ઘુટનો તક

ઔર અપને ખૂન મેં કાંધો તક

વે ડૂબે હોતે થે

ઉનકી મુઠ્ઠીઓ મેં ઘોડે કી લગામે

ઔર મ્યાનોનો મેં સભ્યતા કે

નકશે હોતે થે

ન ! મૃત્યું કે લિયે નહિ

વે મૃત્યું કે લિયે યુદ્ધ નહિ લડતે થે

વે મુસલમાન થે

વે ફારસ સે આએ થે, તૂરાન સે આએ થે

સમરકન્દ, ફરગના, શિસ્તાન સે આએ

તુર્કીસ્તાન સે આએ

વે બહુત દૂર સે આએ

ફિર ભી વે પૃથ્વી કે કુચ્છ હિસ્સોસે આએ

વે આએ ક્યોકી વે આ સકતે થે

વે મુસલામન થે

વે મુસલમાન થે કિ ખુદા ઉનકી શક્લે

આદમિયોં સે મિલતી થી હૂબહૂ, હૂબહૂ

વે મહત્વપૂર્ણ અપ્રવાસી થે

ક્યોકી ઉનકે પાસ દુઃખ કી સ્મૃતિયા થી

વે ઘોડે કે સાથ સોતે થે,

ઔર ચટ્ટાનો પર વીર્ય બિખેર દેતે થે

નિર્માણ કે લિયે વે બેચેન થે

વે મુસલામાન થે

યદી સચ કો સચ કી તરહ કહા ક સકતા હૈ

તો સચ કો સચ કી તરહ સુના જા સકતા હૈ

કિ પ્રાતઃ ઇસ તરહ હોતે થે

કિ પ્રાતઃ પતા હી નહિ લગતા થા

કિ વે મુસલમાન થે યા નહિ થે

વે મુસલામાન થે

વે ન હોતે તો લખનઉ ન હોતા, આધા ઇલાહાબાદ ન હોતા

મહેરાબે ન હોતી, ગુમ્બજ ન હોતા, આદાબ ન હોતા

મીર મકદમ મોમીન ન હોતા, શબાના ન હોતી

વે ન હોતે તો ઉપમહાદ્વીપ કે સંગીત કો સુનનેવાલા ખુશરો ન હોતા

વે ન હોતે તો પૂરે દેશ કે ગુસ્સે સે બેચેન હોનેવાલા કબીર ન હોતા

વે ન હોતે તો ભારતીય ઉપમહાદ્વીપ કે દુઃખ કો કહનેવાલા ગાલીબ ન હોતા

મુસલમાન ન હોતે તો અટઠારહ સો સત્તાવન  

વે થે તો ચચા હસન થે, વે થે તો પતંગો સે રંગીન હોતે આસમાન થે

વે મુસલમાન થે, વે મુસલમાન થે ઔર હિન્દોસ્તાન મેં થે

ઔર ઉનકે રિશ્તેદાર પાકિસ્તાનમેં થે

વે સોચતે થે કિ કાશ વે એક બાર પાકિસ્તાન જા સકતે

વે સોચતે થે ઔર સોચકર ડરતે થે

ઈમારાનખાન કો દેખકર વે ખુશ હોતે થે

વે ખુશ હોતે થે ઔર ખુશ હોકર ડરતે થે

વે જીતના પી.એ.સી. કે સિપાઈ સે ડરતે થે, ઉતનાહી રામ સે

વે મુરાદાબાદ સે ડરતે થે, વે મેરઠ સે ડરતે થે

વે ભાગલપુર સે ડરતે થે, વે અકડતે થે લેકિન ડરતે થે

વે પવિત્ર રંગો સે ડરતે થે, વે અપને મુસલામન હોને સે ડરતે થે

વે ફિલિસ્તાની નહિ થે લેકિન અપને ઘર કો લેકર ઘર મેં

દેશ કો લેકર દેશ મેં, ખુદ કો લેકર આશ્વસ્ત નહી થે, વે ઉખડા ઉખડા રાગદ્વેષ થે

વે મુસલમાન થે

વે કપડે બૂંનતે  થે, વે કપડે સિલતે થે

વે તાલે બનાતે થે, વે બક્સે બનાતે થે

ઉનકે શ્રમ કી આવઝે

પૂરે શહર મેં ગૂંજતી રહતી થી

વે શહર કે બહાર રહતે થે

વે મુસલમાન થે લેકિન દમિશ્ક ઉનકા શહર નહી થા

વે મુસલમાન થે અરબ કા પેટ્રોલ ઉનકા નહી થા

વે દજલા કા નહિ યમુના કા પાની પીતે થે  

વે મુસલમાન થે

વે મુસલમાન થે ઈસલીયે બચકે નિકલતે થે

વે મુસલમાન થે ઈસલીયે કુછ કહતે થે તો હિચકતે થે

દેશ કે જ્યાદાતર અખબાર કહતે થે

કિ મુસલમાન કે કારણ કર્ફ્યું લગતે હૈ

કર્ફ્યું લગતે થે ઔર એક કે બાદ દૂસરે હાદસે કી

ખબરે આતી

ઉનકી ઔરતે, બીના દહાડ મારે પછાડ ખાતી થી

બચ્ચે દીવારો સે ચિપકે રહતે થે

વે મુસલમાન થે

વે મુસલામન થે ઇસ લિએ, જંગ લાગે તાલો કી તરહ વે ખુલતે નહિ થે

વે પાંચ વકત કી નમાઝ પઢતે થે, તો ઉસસે કઈ ગુના જ્યાદા બાર

સિર પટકતે થે

વે મુસલામન થે

વે પૂછના ચાહતે થે કિ ઇસ લાલકિલ્લે ક હમ કયા કરે

વે પૂછના ચાહતે થે કિ ઇસ હુમાયુ કે મકબરે ક હમ ક્યા કરે

હમ ક્યા કરે ઇસ મસ્જિત કા જિસકા નામ કુવ્વત-ઉલ-ઇસ્લામ હૈ, ઇસ્લામ કી તાકાત હૈ

અદરક કી તરહ વે બહુત કડવે થે

વે મુસલમાન થે

વે સોચ તે થે કી કહી ઔર ચલે જાએ, લેકિન નહિ જા સકતે થે

વે આધા જિબહ બકરે કી તરહ તકલીફ કે ઝટકે મહસૂસ કરતે થે

વે મુસલમાન થે ઇસલિએ, તુફાન મેં ફંસે જહાજ કે મુસાફિર કી તરહ

એક દૂસરે કો ભીંચે રહતે થે.

કુછ લોગોને યહ બહસ ચલાઈ થી કિ, ઉન્હેં ફેકા જાય તો

કિસ સમુદ્ર મેં ફેંકા જાય

બહસ વહ થી, કી ઉન્હેં ધકેલા જાય

તો કિસ પહાડ સે ધકેલા જાય

વે મુસલમાન થે  લેકિન વે ચીંટીયા નહિ થે, વે મુસલમાન થે ચુજે નહિ થે

સાવધાન

સિન્ધુ કે દક્ષિણ મેં

સેંકડો સાલો કી નાગરિકતા કે બાદ, મીટ્ટી કે ધેલે નહિ થે વે

વે ચટ્ટાન ઔર ઉન કી તરહ સચ થે, વે સિન્ધુ ઔર હિંદુકુશ કી તરહ સચ થે

સચ કો જિસ તરહ ભી સમઝા જા સકતા હો, ઉસ તરહ વહ સચ થે

વે સભ્યતા કા અનિવાર્ય નિયમ થે, વે મુસલમાન થે અફવાહ નહિ થે

વે મુસલમાન થે, વે મુસલમાન થે વે મુસલમાન થે.